درخت خرما یا نخل پیشینه ای هفت هزار ساله و تقدسی ویژه نزد مردم دارد و در قرآن ۲۱ مرتبه نام خرما و رطب ذکره است.

نخل در احادیث و روایات نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اهمیت آن به اندازه ای است که واحد شمارش آن با انسان برابر است.

این درخت مقدس، این روزها در بافق حال و هوایی بهاری فراهم کرده و گرده افشانی دستی و سنتی درختان، نخلستانها را به تماشای ثمره زندگیشان وا داشته است.

عمل گرده افشانی درخت خرما توسط انسان را “بو دادن یا گُشن” می گویند.

گرده افشانی از مهمترین و حساس ترین عملیات زراعی خرما است و نقش بسیار مهمی در تولید میوه و بهبود کیفیت و کمیت آن دارد و این عمل در سطح نخیلات بافق هم به همین منظور در حال انجام است.

اوایل بهار با ظاهر شدن اسپات ها(غلاف) بر روی درخت خرما، فعالیت های حیاتی گیاه از قبیل گرده افشانی، لقاح و سرانجام تشکیل میوه آغاز می شود.

اما گرده افشانی در این درخت کمی متفاوت تر از سایر درختان است زیرا هم گل آذین نر و هم گل آذین ماده در غلاف های بزرگی بنام اسپات یا گریبانه قرار دارند.

اسپات ها پوشش های چوبی محکمی هستند که گل های نر و ماده را تا زمان رسیدن درون خود حفظ کرده و پس از رسیدن شکاف برداشته و گلها آزاد می شوند. در این زمان باید با بریدن و جدا کردن اسپات های نر از روی درخت نسبت به جمع آوری دانه های گرده با روش مناسب اقدام شود.

در مواردی نیز خوشه ها را جدا می کنند و با بالا رفتن از درخت، اقدام به تکاندن آن بر روی گل آذین های ماده می کنند و قسمت های کوچکی از خوشه های نر را در بین گل های ماده قرار می دهند تا با باز شدن تدریجی گل های ماده، دانه های گرده در اثر وزش باد و تکان خوردن رها شده و بر روی گل های ماده قرار گیرد.

با توجه به اینکه باز شدن اسپات های ماده همزمان نیستند، معمولاً گرده افشانی برای هر درخت در چند نوبت صورت می گیرد.

اما عوامل مختلفی بر زمان ظهور گل آذینهای نر و ماده موثرند که از آن جمله می توان به شرایط آب و هوایی، نوع رقم، عملیات به زراعی نخلستان اشاره کرد.

در مجموع، میوه های خوشمزه خرما از زمان گرده افشانی تا تبدیل به دانه خرما شدن، مراحل طولانی و دشواری را می گذراند و گرده افشانی به صورت دستی، یکی از مراحل دشوار ثمردهی درخت خرماست.

مدیرجهاد کشاورزی بافق با اشاره به فرا رسیدن زمان گرده افشانی درختان نخل در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در عمل گرده افشانی که به صورت سنتی یا دستی انجام می گیرد یک کارگر ماهر در فاصله زمانی ۴۵ روزه قادر به گرده افشانی ۶۰۰ تا ۷۰۰ درخت خرماست.

گرده افشانی مکانیکی در دستور کار جهاد کشاورزی بافق

حمید عسکری باقرآبادی افزود: در آینده با توجه به توسعه نخیلات شهرستان موضوع گرده افشانی مکانیکی در دستور کار است.

مدیرجهاد کشاورزی بافق افزود: از مزایای گرده افشانی مکانیکی، عدم نیاز صعود کارگر به بالای درخت، کاهش هزینه ها، عدم نیاز به کارگر ماهر، کاهش میزان گرده مصرفی، راندمان بال و عدم بروز خطرات جانی فرد است.

وی عنوان کرد: بیش از دو هزار و ۵۰۰ بهره بردار در بخش نخیلات  بافق فعالیت می‌کنند و سالانه بیش از چهار هزار و ۵۰۰ تن خرما در این شهرستان تولید می شود که مهمترین ارقام آن بومی، کبکاب، زاهدی و پیارم است.

یکی از نخلداران بافق نیز اظهار داشت: گشن دادن یا بو دادن درختان خرما از اوایل بهار شروع شده و تا یک ماه بعد از آن ادامه پیدا می کند و عمل گشن دادن در مکان های مختلف معانی خاصی دارد و به آن بو دادن، هوار دادن و …. نیز می گویند.

سعادتی عنوان کرد: در زمان های قدیم به علت اینکه درخت خرمای نر به اندازه کافی در کنار درختان ماده وجود داشت، نیازی به گشن دادن نبوده است ولی اکنون چون تعداد درختان خرمای نر کم است، این کار توسط انسان صورت می گیرد.

کارشناس زراعت جهاد کشاورزی بافق نیز در مورد زمان گرده افشانی بیان داشت: چون خرما گیاهی دو پایه بوده و گل های نر و ماده به صورت جدا از هم روی پایه های جداگانه قرار دارند و از طرفی عملیات گرده افشانی به وسیله باد و یا حشرات به طور مناسبی انجام نمی گیرد، دستیابی به محصول مناسب چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی به میزان تلقیح گلها بستگی دارد که معمولاً باید توسط انسان انجام گیرد.

برداشت سالانه ۴٫۵ تن خرما از نخیلات بافق

رضا فلاح افزود: کشاورزان به مدت ۹۶ ساعت از زمان باز شدن غلاف های نر و ماده فرصت دارند تا عمل گرده افشانی را انجام دهند.

در حال حاضر سطح زیر کشت ارقام مختلف خرما در شهرستان بافق بیش از دو هزار هکتار است و سالانه بیش از چهار هزار و ۵۰۰ تن خرما از این سطح برداشت می شود.

اکنون که فصل آماده سازی مقدمات تولید خرما در بافق است، تماشای این نخلستانهای این شهرستان خالی از لطف نیست.

————
گزارش و عکس: محمدعلی عبداللهی