نگاهي به شهرستان ابرکوه در آستانه سال نو

یزدفردا "سروش:ابرکوه منطقه تاريخي و باستاني و منزلگاه کاروانيان جاده ابريشم بابيش ازچهار هزار سال قدمت ، آماده بازديد مسافران، گردشگران داخلي و خارجي در نوروز امسال است .

رئيس اداره ميراث فرهنگي ، صنايع دستي وگردشگري شهرستان ابرکوه با بيان اينکه اين منطقه آمده پذيرايي از مسافران و گردشگران است گفت:
اين شهر تاريخي 350 اثر تاريخي دارد که 114 اثر آن به ثبت آثار ملي ايران رسيده است که سه اثر تاريخي گنبد عالي ، طاووس الحرمين و مناره نظاميه و مسجد جامع ابرکوه نخسين بناهاي تاريخي ثبت شده در استان يزد است.
محمد علي کرمي افزود : شهرستان ابرکوه درفاصلة140کيلومتري غرب يزد و در مسير اصلي يزد شيراز قراردارد فاصلة اين شهر تا شيراز300 کيلومتر و تا اصفهان280کيلومتراست.
ابرکوه جزء فلات مرکزي ايران است و درطول جغرافيايي 13-17-53 شرقي وعرض جغرافيايي 8/31 واقع شده است.اين شهرازسمت مشرق به کوههاي شيرکوه منتهي مي شود ورشته کوههاي زاگرس همچون حصاري اين منطقه را درجهت جنوب وغرب احاطه کرده است.
مساحت ابرکوه حدود 5752 کيلومترمربع وارتفاع آن ازسطح دريا1500 مترمي باشد. ازلحاظ آب وهوايي اين منطقه داراي تابستانهاي گرم وخشک وزمستانهاي سرد وخشک(صحرايي ونيمه صحرايي) مي باشد. شهرستان ابرکوه داراي دوبخش مرکزي و بهمن وچهاردهستان است.
وي افزود : اين شهرازنظرتاريخي منطقه اي که هم اکنون به نام ابرکوه(ابرقو) شهرت يافته درروزگاران قديم مسيرراهي بود که شرق وغرب را به يکديگرمتصل مي نمود وبنام راه ابريشم معروف بودو اهميت اين راه دراثرترددي بود که بين شرق وغرب وقسمتي ازجنوب آفريقا وشبه جزيره عربستان انجام مي گرفت وقسمتي ازاين راه نيزازايران (حوالي ري) مي گذشت وبه بيابان کاشان ميرسيد سپس به بيابان مرکزي ابرکوه که درحاشية آن قرارداشت وارد مي شد وبه سوي کرمان ودرنهايت به جانب شرق امتداد مي يافت.
دراواخر قرن پانزدهم ميلادي(نهم هجري) که راه دريايي هند توسط پرتغاليها کشف شد وترکها مستعمرات دريايي بسياري را تصرف نموده وسمرقند را به پايتختي برگزيدند عبورازاين راه نقصان يافت تااينکه درسال 1340 هجري بکلي متروک گرديد.
نقش ابرکوه درايجاد حلقه هاي مواصلاتي وارتباطي نقاط مختلف، هم بعد تاريخي وهم ارزش امروزي دارد. ازيک سوم سيري که درزمان پادشاهي داريوش هخامنشي، پاسارگاد (درنزديکي شيراز) را به خراسان متصل مي ساخته است ازابرکوه مي گذشته است و معروفيت جاده ابريشم نيز درعبورازاين منطقه زبانزد خاص وعام است ازسوي ديگر
درموقعيت امروزي، شهرستان ابرکوه استانهاي خراسان، سيستان وبلوچستان، کرمان و هرمزگان را به استانهاي فارس، بوشهر، کهکيلويه وبويراحمد، اصفهان، خوزستان وهمچنين منطقه غرب کشورمتصل ميکند.
به گفته وي شهرستان ابرکوه گنجينه اي ازمعماري سنتي کويري کشورمان است و داراي بافت تاريخي با وسعت 148 هکتار است
آثاري که ازديرباز برتارک اين سرزمين کهن مي درخشد و خود سندي است براوراق افتخاراين مرز وبوم است وتحت قوانين خاص حفاظت ونگهداري ميشود اين آثارگرانبهابيش ازهمه براهميت وبالندگي شهرستان ابرکوه مي افزايد آثاري که بعضاً منحصربفرد بوده وبراهميت تاريخي اين سرزمين مي افزايد.
وي گفت در دور دوم سفر هيات دولت به استان يزد 6 روستاي شهرستان ابرکوه به عنوان روستاهاي نمونه هدف گردشگري کشوري مصوب شد: اين روستاها شامل روستاي شهرسب ، هاروني ، هک ، اسفندآباد ، بداف ، فراغه مي باشد .شهرستان ابرکوه داراي بيش از30 مسجد قديمي را است.
درحال حاضر بيش از30مسجد تاريخي درسطح شهرستان شناسائي گرديده واز اين
تعداد 17مسجد به ثبت آثار ملي ايران رسيده است .
وي افزود: با توجه به اهميت ساخت مسجد درمنطقه ازصدراسلام تاکنون، مساجد متعددي دربين روستاها و آباديهاي منطقه ساخته شده است که ازمهمترين آنها مي توان به مسجد جامع وعظيم ابرکوه، مسجد جامع مهرآباد، مسجد جامع هک، مسجد جامع مريم آباد و... اشاره نمود.
مسجد جامع ابرکوه بامحراب گچبري بسيارعالي به صورت چهارايوان وحياطي مستطيل شکل وداراي دهليزها، شبستانها ومتعلقات ديگراست قسمتهايي ازمسجد جامع ابرکوه مربوط به قبل ازاسلام وقسمتهايي هم مربوط به دوره سلجوقي وحکمراني مغول مي باشد يکي از قديمترين مساجد وازدوران سلجوقي وبا دوقبله از ديدينهاي جذاب
است.
مناره نظاميه ابرکوه : بناي تاريخي مناره مسجد نظاميه در سال 718 ه.ق ساخته شده و باقي مانده سر در مسجدي به نام مسجد نظاميه است . اين بنا شامل دو مناره آجري مرتفع است که روي سردري بلند قرار گرفته اند که دربافت قديم نظاميه است. سرتاسر بدنه مناره ها از کاشي فيروزه اي رنگ پوشيده و با کلمات الله اکبر به خط کوفي بنايي به صورت پيچ تزيين شده است . مناره راست از راستاي منحرف و رانش يافته است . اين اثر تاريخي به شماره 196درفهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
مسجد بيرون قدمگاه علي بن موسي الرضا(ع)›› است اين مسجد شامل دوايوان باحياط مرکزي است. ايوان غربي به گنبد خانه اي گشوده ميشود که ازداخل مربع و ازخارج نيم دايره است. ضخامت ديوارهاي آن به بيش از70/1مترميرسد وتنها ورودي مسجد درحال حاضردرجبهه شمالي است که ازطريق اتاق به ايوان غربي بازميشودعلاوه برآن دوگذرگاه ديگرنيزوجود دارد که يکي ازشرق به داخل حياط وديگري ازغرب ازطريق راهرويي به گنبد خانه راه مي يابد.کتيبه کاشي معرق درسه رشته خط به عرض تقريبي 65 سانتيمتربه رنگهاي سفيد وآبي برپيشاني سردرورودي مسجد نصب شده که ازآن اطلاعات تاريخي بدست مي آيد.
خط نسخ آن ازانواع خطوط کتيبه هاي مورد توجه دوران تيموري درقرن نهم هجري / پانزدهم ميلادي است. اين نوع خط را ميتوان درکتيبه هاي افريزي مسجد گوهرشاد که در سال 821 هجري/1418ميلادي ونيزمناره مصلاي هرات که بين سالهاي 820 و821 هجري/1437و1438ميلادي ساخته شده اند مشاهده کرد و اين دو مورد نيز همچون بناي مسجد بيرون کتيبه اي برکاشي وبه رنگ سفيد برزمينه لاجوردي نگاشته شده است.
اين مسجدباشماره باشماره 2170 درفهرست آثارملي ايران به ثبت رسيده است .اين بناي تاريخي ، مسير حرکت امام رضا (ع) از مدينه به مرو ( مشهد مقدس ) در 17 آبان ماه سال 195 هجري شمسي برابر با هشتم ربيع الاخر سال 201 هجري قمري است که هر سال مراسم باشکوهي با حضور انبوه مردم مومن شهرستان ابرکوه در اين محل بصورت سنتي آن زمان برگزار مي شود.
گنبد عالي ابرکوه اين اثريکي از مستحکمترين وزيباترين بناي قرن پنجم است که ازبناهاي
سنگي دوره ديلميان ويکي ازنفايس هنر معماري ايران ميباشد که روي کوهي مشرف برجاده ابرکوه به بخش بهمن با ارتفاي 22 متر وضخامت ديوار 2 متر ساخته شده است بناي مذکورآرامگاه اميرعميد الدين شمس الدوله ديلمي ومادرش ازطايفه هزاراسب بوده که بدستورفرزندش فيروزان به سال 448 هـ ساخته شده است .اين بناي تاريخي
باشماره 195 در سال9/5/1312 به پيشنهاد آندره گدار درفهرست آثارملي به ثبت رسيده است واين بناي باارزش تاريخي شهرستان ابرکوه اولين آثار استان يزد است که درفهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد .
گنبد سنگي هگ ابرکوه به عنوان يکي از جاذبه هاي مهم گردشگري شهرستان ابرکوه محسوب مي شود .
اين اثر تاريخي با مصالح سنگ نيمه تراش و گچ بنا شده و داراي چهار در ورودي و چهار ضلعي که مربوط به قرن هشتم هجري است و تماما از سنگ سفيد ساخته شده است وبه شماره 2439 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است
يخچالهاي ابرکوه اين يخچالها که به شکل مخروطي بنا شده اند، درگذشته محل انبار يخ بده اند ارتفاع اين يخچالها اغلب حدود20متراست وسطح آن گودترازسطح زمين است. يخچالها داراي4 بخش عمده حوض بند، مخزن يخ، ديوارهاي سايه انداز وگنبدبزرگ روي مخزن هستند.
يخچال فتح آباد به شماره 6305 درزمره آثارباستاني به ثبت آثارملي رسيده است.
آرامگاه عزيزالدين نسفي يکي ازبناهاي تاريخي- فرهنگي شهرستان ابرکوه دردورة
سلجوقيان درقرن پنجم وششم هجري بنا شده است .
عزيزالدين نسفي در نسف خوارزم بدنيا آمد سپس به بخارا رفت و در ادامه به خراسان اصفهان و فارس عزيمت نمود و دست آخر در ابرقو سکونت گزيد و به تدريس و تاليف پرداخت و در همين جا وفات يافت و آرامگاه وي معروف به مقبره پير حمزه سبر پوش از جمله آثار با ارزش تاريخي و ثبت شده اين شهرستان مي باشد. مقصد القصي ، زبده الحقايق ، بيان التنزيل ، منازل السائرين ، اصول و فروع ، کشف الحقائق و انسان کامل از تاليفات وي مي باشد که به نوشته خودش کتاب انسان کامل را در دوران تدريس در مسجد جامعه ابرقو به رشته تحرير در آورده است وي گفت: اين آثارتاريخي باشماره 205 درسال 31/4/1313 هجري شمسي درفهرست آثارملي ايران به ثبت رسيده
خانه آقازاده ابرکوه نمادي از هنرمعماري اسلامي وسنتي ايران زمين : خانه آقازادهيکي ازخانه هاي قديمي شهرستان ابرکوه است اين خانه دربافت قديم دروازه ميدان واقع گرديده وازنظرمعماري و بکارگيري عناصرمعماري سنتي ايران درخورتوجه است اين
بنابامساحتي بالغ بر851 مترمربع بصورت حياط مرکزي بوده وعمارت درسه جبهه به منظوراستفاده در فصول مختلف سال استقرارپيدا کرده است.
اتاق جنوبي خانه بصورت صليبي وشکم دريده ساخته شده است. وجود حوض سنگي دروسط حياط خانه، فضاي خانه بخصوص تالارراطراوت خاصي بخشيده است. قسمت شاخص وجالب توجه بنابادگير دوطبقه وکلاه فرنگي است که درنوع خود بي نظيراست ارتفاع بادگير 18مترو مساحت آن 18مترمربع مي باشد. دردهانه بادگير 19عدد دريچه تنظيم هواوجود دارد که با بادگيردومي هماهنگي وارتباط دارد. درکنارآن يک کلاه فرنگي با تزئينات مقرنس کاري بسيارزيبا وجود دارد. بادگير وکلاه فرنگي به ترتيب حکم خنک کردن(کولر) ونوررساني(نورگير) فضاي زيرين وتالارخانه را انجام مي دهند. قدمت خانه آقازاده به دوره قاجاريه بازمي گردد وبا شماره 1830درفهرست آثارملي ايران به ثبت رسيده است.
خانه سالاري دربافت قديم دروازه ميدان ابرکوه: که قدمت آن به اواخردوره قاجاريه برمي گرددواقع است.
اين بنابا4هزار مترمربع مساحت وورودي بنا درضلع جنوبي است که بعد ازگذرازسکوهاي طرفين به داخل هشتي وکلاه فرنگي زيبا است. پس ازپيمودن راهروباسکوهاي جانبي وسنگفرش شده به حياط خانه خواهي رسيد که دراينجا اوج عظمت معماري چشم انداز هربيننده اي خواهد بود.
فضاي دلنشين حياط مرکزي با ديوارهاي بلند اتاقها وفضاهاي جنبي، زيرزمين، تالار، طبقة
اول وبرج بلند حفاظتي درضلع شمال هرنظاره گري را مجذوب خود مي نمايد. اتاقهاي هفت دري، پنج دري، سه دري، عمارت شاه نشين، باغچه، حوض سنگي، انبارغله واصطبل ازديگر مشخصه هاي اين بناي باارزش مي باشد.مجموعه سالاردرسال 81 درفهرست آثارملي ايران به ثبت رسيده است.
خانه قديمي صولت ازجمله بيوت ارزشمند تاريخي است. اين خانه با سردري بلند وباشکوه داراي گچبريها ومقرنسکاريهاي بسيارزيباست مساحت خانه حدود يکهزارمترمربع است که 150مترآن شامل حياط مرکزي است وپيرامون آن عمارتي دردوطبقه وگاه سه طبقه قرارگرفته است. اين خانه بعنوان اداره ميراث فرهنگي ، صنايع دستي وگردشگري شهرستان ابرکوه و موزه مردم شناسي.قرارگرفته است وبه شماره 1839 درفهرست آثارملي به ثبت رسيده است و در حال حاضراين خانه که موزه مردم شناسي است صدها اشياء بسيارنفيسي وباارزشي مردم شناسي براي نمايش دراين موزه جمع آوري شده است.
درشهرستان ابرکوه پنجاه قلعه تاريخي وجود دارد:قلعه ها يکي از نخستين محلهاي سکونتگاهي مردمان قديم بوده که در سطح اين شهرستان به وفور ديده مي شوند و بيش از 50 قلعه تاريخي موجود مي باشد که زندگي در اين قلعه ها هنوز ادامه دارد . از مهمترين قلعه هاي شهرستان مي توان به قلعه هاي شهرسب ، رباط ، تيزک ، فيروزآباد ، احمد آباد ، بابک ، حسن خان ، سردار ، رئيس آباد و ... اشاره نمود که از بين آنها بيش از 15 قلعه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است
حمام خزينه اي ملاحيدرابرکوه ازمصالح بکاررفته دربنا سنگ، ملات وگچ، آجرپخته شده وخشت خام وپوشش داخلي آن ساروج است قدمت اين حمام بيش از300 سال مي باشد.
بقعة امامزاده احمد يکي ازبناهاي ارزشمند ابرکوه وحرم و مزاريکي ازعرفا وبزرگان مشهوربه پيراحمد که به اعتقاد گروهي ايشان را امامزاده احمد(ع) از نوادگان امام جعفر صادق (ع) ازفرزندان امام هفتم است..
درخت سر سبز 4500ساله ابرکوه همچنان شاداب است اما سرو (نگين سبز) چهار هزار و500 سال ابرکوه ،با گذشت 45قرن از عمر خود، سرسبز و شاداب در پهناى کوير يزددرشهرستان ابرکوه مقاوم و استوار است و جهانيان را شگفت زده کرده است
دانشمندان و کارشناسان داخلى و خارجى از اين درخت بعنوان کهنسالترين درخت جهان ياد مي کنند و مي گويند : ديدن اين درخت براى هر کسى جالب و شگفت آور است .
پيشتر الکساندر روف دانشمند روسى عمر آن را به چهار تا چهار هزار وپانصد سال تخمين زده بود.
درخت سرو به عنوان يکى از عجايب خلقت مي باشد و اين درخت خاطرات زيادى را در لابلاى شناسنامه چندين هزار ساله اش به يادگار دارد.
اين درخت در طول عمر خود شاهد حوادث تلخ و شيرين زيادى بود و گويى در اولين لحظه با بيننده زبان به سخن مي گشايد و حکايت عمر طولانى خود را همراه با ترنم مرغابى که در گرو شاخسار پر پيچ و خمش نهاده اند، بازگو مي کند وى ارتفاع اين درخت را25متر، دور تنه آن را5 / 11 متر و اعلام کرد. وي درخت سروابرکوه را از نوع سروهاى مديترانه اى دانست و گفت : اين گياه بزرگترين درخت موجود زنده روى زمين است.
صنايع‌ دستي ابرکوه‌‏: در شهرستان‌ ابرکوه، زمينه‌ مناسبي‌ براي‌ رشد و شکوفايي‌ صنايع‌ دستي‌ بويژه‌ صنعت‌ گليم‌ بافي‌ و فرش‌ دستباف‌ دارد. قاليبافان‌ خوش‌ سليقه‌ ابرکوه، نقش‌ مهمي‌ در بافت‌ و صادرات‌ فرش‌هاي‌ مرغوب‌ دارند.‏وتعدادي از زنان خانه داردر زمينه‌ توليد
فرش‌ دستباف‌ فعاليت دارند و از اين‌ راه‌ امرار معاش‌ مي‌کنند.