جایگاه مجلس شورای اسلامی 2(انتخابات مجلس هشتم 80)

(سید محمد حیدری کارشناس ارشد صنایع )

قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران در یک معنی عمومی وکلی دارای دو رکن اساسی است

 1-مجلس شورای اسلامی ،مرکب از 270 نفر نماینده ملت ،که بطور مستقیم وبا رای مخفی برای چهار سال انتخاب میشوند

 2-شورای نگهبان ،مرکب از 12 نفر از فقها وحقوقدانها که برای شش سال به عضویت این شورا در میایند.

بر طبق اصل 58 قانون اساسی "اعمال قوه مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که ازنمایندگان منتخب مردم تشکیل میشود ومصوبات آن پس از طی مراحلی ...برای اجرا به قوه مجریه وقضاییه ابلاغ میگردد "مردم مستقیما در ایجاد مجلس دخالت دارند .نمایندگان خواسته ملت را در شکل مصوبات در می آورند ،مجلس یکی از نمونه های بارز اصل حاکمیت ملت است .

برابر قانون اساسی قوه مقننه جمهوری اسلامی از مجلس واحدی بنام مجلس شورای اسلامی تشکیل میگرددوشورای نگهبان مکمل مجلس است ودر واقع رکن اساسی است از مجلس واحد بسیاری از کشورها بجای یک مجلس قانونگذار دو مجلس در نظر گرفته اند.

مجلس اول را با عناوین مجلس نمایندگان ،مجلس مبعوثان ،مجلس شورا ،مجلس اتحاد ،مجلس عوام یا عامه معرفی میکنند ومجلس دوم را با عناوینی چون مجلس اعیان ،مجلس شیوخ ،مجلس عالی ،مجلس لردان ،مجلس سنا ،مجلس اقوام ،مجلس دول یاد میکنند .عنوان پارلمان معمولا به مجلس شورا اطلاق میگردد ولی هر گاه کشوری دو مجلس داشته باشد،به مجموع آن دو مجلس هم پارلمان گفته میشود .در رژیم سلطنتی سابق ،ایران دو مجلس سنا وشورای ملی داشت . اصل 64قانون اساسی میگوید "عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست وهفتاد نفر است وپس از هر ده سال در صورت زیاد شدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابی به نسبت هر یکصدوپنجاه هزارنفر یک نماینده اضافه میشود. زرتشتیان وکلیمیان هر کدام یک نماینده ومسیحیان ارمنی جنوب وشمال هر کدام یک نماینده ومسیحیان آشوری وکلدانی مجموعا یک نماینده ودر صورت افزایش جمعیت هر یک از اقلیتها،پس از هر ده سال به ازای هر یکصدوپنجاه هزار نفر اضافی یک نماینده اضافه خواهند داشت .

نکات ذیل با توجه به اصل فوق قابل مطالعه است

الف-270 نماینده برای سراسر کشور اعم از روستا وشهر تعیین گردیده وجدول انتخاباتی به تناسب جمعیت ،نماینده هر منطقه را با تعیین حدود آن منطقه مشخص میسازد وبر اساس آن 156 منطقه هر کدام یک نماینده ،21منطقه هر کدام دو نماینده ،6منطقه هر کدام سه نماینده و2منطقه هر کدام پنج نماینده دارند .1منطقه شش نماینده داردوبالاخره تهران دارای 30نماینده میباشد .

ب-اقلیتهای مذهبی جمعا پنج نماینده دارند به این ترتیب :زرتشتیان یک نماینده ،کلیمیان یک نماینده ،مسیحیان آشوری وکلدانی یک نماینده ،مسیحیان ارمنی جنوب یک نماینده ومسیحیان ارمنی شمال یک نماینده .تعداد نمایندگان اقلیتهای مذهبی عینا همان است که در رژیم سلطنتی وجود داشت واز لحاظ تعداد هیچ گونه تغییری حاصل نشده است . هر یک از افراد اقلیت مذهبی میتوانند در انتخابات نماینده خاص خود شرکت نمایند یا اینکه مانند دیگر افراد به کاندیداهای غیر اقلیت رای بدهند.

ج-ثابت بودن تعداد نمایندگان ،حسب قانون اساسی برای ده سال تعداد نمایندگان باید در حد 270 نفر ثابت بماند .ممکن است جمعیت شهری کم شود وبه منطقه دیگری مهاجرت نمایند وتغییری در جدول انتخاباتی حاصل شود ومثلا نقطه ای که دو نفر نماینده داشته با تغییر جدول به یک نفر تبدیل گردد ودر مقابل نقطه دیگری افزایش داشته باشد ولی در جمع نمیتواند رقم 270 نفر را تغییر دهد.رویه در مورد نمایندگان اقلیت حاکم است

 د-تغییر تعداد نمایندگان پس از ده سال .قانون اساسی ملاک تعداد نماینده را جمعیت دانسته واین محاسبه بر اساس جمعیت کشور صورت گرفته است وتقریبا ملاک یک نفر نماینده برای 150 هزار نفر جمعیت بوده وضریب افزایش جمعیت5/2 میباشد ،هر ده سال یک بار را برای محاسبه تعیین نموده اندتا با ارزیابی جدید ،بر طبق آمار هر منطقه ای که 150 هزار نفر افزایش داشته باشد یک نماینده اضافه گردد ودر مورداقلیتها نیز چنین قاعده ای جاری است .

 مقررات انتخابات مجلس شورای اسلامی : بعد از تصویب قانون اساسی در سال 1358 میبایست مجلس شورای اسلامی تشکیل شود .اما ترتیب انتخابات وشرایط انتخاب شوندگان وانتخاب کنندگان را قانون اساسی به قانون عادی ارجاع داده بود وچون هنوز مجلسی وجود نداشت ،این کار را شورای انقلاب در تاریخ 17/11/58انجام داد تا مقدمات انجام انتخابات وتشکیل مجلس شورا اسلامی فراهم شود .

این قانون در 9فصل با 61 ماده و15 تبصره تصویب گردید وبر اساس همین قانون دور اول نخستین انتخابات مجلس شورا اسلامی انجام گرفت وبالاخره قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مجلس شورای اسلامی است که در تاریخ 3/7/59 به تصویب رسیده وچون تصویب آن از جانب کمیسیون داخله مجلس وموقت بود ،دو مرتبه تمدید گردید ودر حال حاضر به قوت خود باقی است .

انتخابات عمومی یعنی اینکه در هر حوزه کلیه اشخاصی که واجد شرایط قانونی هستند میتوانند در رای شرکت کنند وبه یک یا چند نفر (بر حسب وسعت حوزه وتعداد نمایندگانی که لازم دارد )رای بدهند .

مثلا در تهران 30نفر نماینده لازم است ،هر فردی که می خواهد در حوزه تهران رای بدهد می تواند در محل هر یک از صندوقهای رای حاضر شده واسامی 30 نفر از کاندیداها را در صندوق بریزد بدون توجه به اینکه کاندیدا وخودش از چه طبقه وصنفی هستند.

در انتخابات عمومی کارگر ،کشاورز ،معلم ،روحانی ،استاد ،بازاری ،ارتشی ،سپاهی ،دانشجو و...اعم از زن ومرد یکسان وبدون ارتباط به صنفی که وابسته به آن هستند رای میدهند در مقابل انتخابات عمومی انتخابات صنفی است .در انتخابات صنفی در هر حوزه انتخابیه اشخاصی که منتسب به طبقه یا صنف معینی میباشند وکیل تعیین میکنند قانون انتخابات مصوب شورای انقلاب (مورخ 17/11/58)با صراحت کامل در ماده 4تکلیف را روشن ساخته وعمومی بودن انتخابات را اعلام داشته است ."انتخابات بطور مستقیم وعمومی است وانتخابات نمایندگان با رای مخفی واکثریت مطلق خواهد بود .

" با این وصف ،انتخاب نمایندگان اقلیتهای رسمی زرتشتی ،کلیمی ومسیحی که پنج نفرند در وضع انتخابات شبه صنفی است وانتخابات شبه صنفی اقلیتها از باب حمایت وحفظ حقوق آنان است واینکه حتما نماینده ای در مجلس داشته باشند و الا باب انتخابات عمومی برای اقلیتها هم مسدود نیست هر یک از افراد مذاهب شناخته شده در قانون اساسی (مسیحی ،کلیمی ،زرتشتی )میتوانند مثل سایر افراد ملت در انتخابات عمومی شرکت نمایند .

انتخابات مجلس شورای ملی بعد از انقلاب مشروطیت برای اولین دوره صنفی بود .

نظامنامه انتخاباتی مورخ 20رجب 1324 قمری (18سنبله 1285شمسی)ساکنین ایران را از لحاظ شرکت در انتخابات به شش طبقه وصنف تقسیم کرده است

 1-افراد خانواده قاجار

 2-اعیان واشراف

 3-علماءوطلاب

4-تجار

5-ملاکین وفلاحین

6-اصناف وبرابر همین نظامنامه تهران 60نفر نماینده داشت (شاهزادگان واشراف هر طبقه 4نفر،تجار 10نفر،ملاکین وفلاحین 10نفرواصناف از هر صنفی یک نفر جمعا 32نفر) انتخابات مجلس مستقیم است یعنی رای دهندگان بلا واسطه نمایندگان را انتخاب میکنند .افراد ملت به اشخاصی رای میدهند که علاقه دارند در مجلس حضور یابند ووظیفه نمایندگی را به عهده گیرند .

به انتخابات مستقیم انتخاب یک درجه هم گفته میشود .در مقابل انتخاب مستقیم ویک درجه ای انتخابات غیر مستقیم است که غالبا دو درجه ای است ودر پاره ای موارد ممکن است به سه وچهار درجه هم برسد .

انتخابات مجلس شورای اسلامی با اخذ رای "مخفی "است ،مخفی یعنی در انجام انتخابات رای دهندگان آزادندنام هر کس را می خواهند در ورقه رای بنویسند.

هیچ کس نمی تواند در مقام تجسس وبازرسی بر آیدوبر خلاف تمایل رای دهنده از نوع رای او اطلاع حاصل نماید.چون رای مخفی است وقابل کنترل نیست اما عامل مذهب ومعنویت همیشه مراقب است وانسان اسلامی را وادار به تکلیف شرعی مینماید تا از حق رای خود حد اعلی استفاده را در جهت مصلحت اسلام وجامعه بنماید ومخفی بودن اخذ رای او را از جریان درست کار خارج نمی سازد . انتخابات مجلس شورای اسلامی جمعی وفردی توام است .

جمعی یعنی در یک حوزه انتخاباتی چند نفر انتخاب میشوند ویک فرد میتواند در یک ورقه رای نام چند کاندیدا را بنویسد .در انتخابات فردی در هر حوزه انتخابیه یک نماینده انتخاب میشودوهر انتخاب کننده یک رای میدهد وبا این ترتیب انتخاب فردی وجمعی توام انجام میگردد. شرکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی اختیاری است .

به این معنی که هر یک از افراد واجد شرایط حق دارند که در انتخاب نمایندگان شرکت نمایند .قانون اساسی وقوانین عادی انتخابات متذکر اجباری بودن ویا اختیاری بودن نشده اند ،ولی معمولا به هنگام انتخابات مسلمین از جانب مقام معظم رهبری ومراجع شیعه به عنوان یک تکلیف شرعی به شرکت در انتخابات دعوت میگردند .

اما با اینکه این امر به عنوان یک واجب شرعی در می آید،عدم شرکت آنان ضمانت اجرای معنوی دارد نه مادی ،هیچ کس بدلیل عدم شرکت در انتخابات مجازات نمیگردد اما خود در صورتی که مقید به انجام فرایض دینی باشد ،احساس گناه میکند . داوطلب نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید شخصا تمایل خود را با اعلام نامزدی ابراز دارد .

داوطلب نمایندگی برابر ماده 14 قانون مزبور باید

 اولا با مراجعه به فرمانداری یا بخشداری برگ معرفی نامه دریافت دارد ثانیا پرسشنامه مخصوص اعلام داوطلب را در حضور فرماندار یا بخشدار (یا سرپرست )تکمیل نمایدوداوطلبی خود را برای شرکت در انتخابات اعلام دارد .

ثالثا معرفی نامه دریافتی را به امضاء20نفر از معتمدین حوزه انتخابیه که معرف او هستند برساند وبه بخشداری یا فرمانداری اعاده دهد.

رابعا چنانچه داوطلب مقیم خارج از کشور باشد ،باید با مراجعه به سفارتخانه یا کنسولگری یا نمایندگی سیاسی مربوطه به ترتیب فوق داوطلبی خود را اعلام نماید .

خامسا داوطلب نمایندگی فقط در یک حوزه انتخاباتی می تواند کاندید شود.

ادامه دارد

يزدفردا

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا