کاخ گلستان در یک نگاه

یزدفردا :علی آبادی :مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران می باشد. این بنا روزگاری همانند نگینی در میان

این ارگ می درخشید .

تاریخچه گلستان

سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده مکانی تاریخی آن را در شمال خیابان و میدان امام خمینی (سپه) در سمت غرب خیابان خیام ،در شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ تشکیل می دهد، به روزگار صفویه باز می گردد .

شاه طهماسب اول صفوی (930-984) نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته، ارگ نامیدند .

در اواخر عهد صفوی تهران گاهی مقر موقت در بار شاهان صفوی قرار می گرفت و حتی شاه سلیمان (1077-1105) کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد. ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است .

کهنترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است. وی در نبرد های خود بر ضد محمد حسن خان قاجار در سال 1172 تهران را مرکز اردوکشی خود قرار داد و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه قدیم تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بار عام داد و با عنوان وکیل الرعایا حکومت ایران را در دست گرفت .

به فرمان او در تابستان همان سال حصار ارگ مجددا احیاء شد و یک دست حرمخانه و خلوتخانه و عمارت دارالحکومه در داخل آن بنا گردید و در تابستان سال بعد (1173) که اردوی خود را به چمن سلطانیه (زنجان) منتقل نمود. دستور داد یک دست عمارت خاصه و دیوانخانه بزرگ به سبک ساسانی و باغی در جنب آن بنا نمایند .

پس از مرگ کریمخان زند در 1193 آغا محمد خان قاجار در 1200 تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت سلطنت ایران جلوس کرد، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران عمدتا در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .

در دوران رضا شاه پهلوی، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر  استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد وسپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید.پس از انقلاب مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد تا همگان بتوانند از آن دیدن کرده و از تماشای زیباییهای حاصل فکر و دست هنرمندان و صنعتگران ایرانی بهره برند .

بخشهای مختلف این مجموعه در حال حاضر عبارت است از:

ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، اتاق موزه (تالار سلام) و حوضخانه آن، تالار آینه ، تالار عاج یا سفره خانه ،تالاربرلیان یا سفره خانه،تالاربرلیان یا تشریفات، ساختمان کتابخانه، عمارت شمس العماره، عمارت بادگیر و حوضخانه وسیع آن، تالار الماس، کاخ ابیض، چادر خانه

ایوان تخت مرمر

روح ظريف هنرمند ایرانی با استعانت از هنرهای معماری، نقاشی، سنگتراشی، کاشی کاری، گچبری، آئينه کاری، خاتم سازی، منبت کاری و مشبك سازی، در وسط کاخهای سلطنتی قديم ومجموعه دلپسند، ترکیبی بديع و بنائی زيبا بوجود آورده كه شايد كمتر بتوان نظیر آنرا در جای ديگر يافت.

ايوان يا تخت جایگاهی است كه مراسم سلام وبارعام طبقات مختلف مردم درمقابل آن برگزار مي شده است .

به نظر می‌رسد عمر بعضی از قسمتهای تخت مرمر كه از بناهای دوره زنديه می‌باشد‚از ساير بناهای موجود در كاخ گلستان بيشتر باشد.

در سال 1221 هـ.ق فتحعلی شاه به حجاران وسنگتراشان معروف اصفهانی امركرد تا از سنگ

مرمر زرد يزد تختی بسازند تا هميشه در وسط ايوان نصب ومستقر گردد. اين تخت كه از 65 قطعه مرمر بزرگ و كوچك تشكيل يافته،میرزابابای شیرازی نقاشباشی آن را طراحی كرده، و سرپرستی حجاری به عهده استاد محمدابراهيم اصفهانی بوده است.

معماری و تزئينات اين ايوان در دوره فتحعلی شاه وناصرالدين شاه تغييرات زیادی كرد تا به شكل امروزی درآمد.

اين ايوان در دوره قاجار محل به تخت نشستن پادشاهان وبرگزاری مراسم و اعياد رسمی بود. آخرين مراسم رسمی كه دراين ايوان برگزار شد، تاجگذاری رضاخان در سال 1304 بود.

خلوت کریمخانی

در گوشه شمال غربی محوطه گلستان، ديوار به ديوار تالار سلام، بنایی سر پوشيده وستوندار بصورت ايوان سه دهنه ای وجود دارد كه در مركز آن حوض جوشی ساخته شده و پيشتر از اين آب قنات شاه از ميانه حوض مي جوشيده است. اين قسمت از كاخ گلستان كه جلو خان يا خلوت کریمخانی ناميده ميشود . چنانچه از نامش پيداست ، از بناهای دوره كريمخان زند است و قسمتی از خلوت خانه وی به شمار می آمده است.

     اين بنا ظاهرآ در سال1173 هـ.ق احداث گرديده و در زمان ناصرالدين شاه، كه بنای جديد تالار سلام ساخته مي شده است، قسمت اعظم آن تخريب گرديده و امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده است.

     قبلآ ميانه اين بنا حوضی كوچك وجود داشته كه آب قنات شاهی از آب نمای اين حوض بيرون می‌آمده ودر باغ جاری می‌شده.اين بنا خلوت کریم‌خانی نام دارد و در گذشته بخشی از اندرون خانه وی به شمار می‌رفته است.

     در اين محل نيز يك تخت مرمرين قرار دارد كه بسيار كوچكتر‌ و ساده‌تر از تخت مرمر اصلی است.معروف است كه ناصرالدين شاه اين گوشه كاخ گلستان را بسيار دوست داشته و اغلب در اين محل خلوت می کرده و قليان می‌كشيده.ضمن آنكه سنگ قبر ناصرالدين شاه بعد از جابه جایی های فراوان سر انجام در همين محل نگاهداری می‌شود.

به غیر از نقش و نگارهای سنگ قبر و جزئیاتی که از لباس و شمشیر شاه قاجار  در این سنگ منعکس شده، به شعری (مرثیه ای) که دردورتادور سنگ قبر ناصرالدین شاه، شعری دوازده بیتی در سوگ او حک شده که خواندن آن بی فایده نخواهد بود.

متن شعر نوشته شده بر سنگ قبر ناصرالدین شاه قاجار به این مضمون است .
در چه کیش اندر حرم و آنکار در ماه حرام      اینچنین خونی مباحست این چنین صیدی حلال

 ناصرالدین شاه ذوالقرنین کاو را آفرید    بی همال از جمله شاهان کردگار بی همال

 کز کمان آتشین آتش نژادی برگشود   بر دل او تیری و گردید دیگر گونه حال

شد قتیل ضرب ناگاهی شه آگاه دل          شد شکار تیر پرّانی شه شاهین خصال

در چه کیش اندر حرم وآنکار در ماه حرام        اینچنین خونی مباحست اینچنین صیدی حلال

بود سال عمر شاه اندر شمار شصت و هفت      بوده در شاهی بپایان زین شمر پنجاه سال

 چرخ بی پروا بجای جشن قرن دومینش           کرد سور او همه سوگ و سرور او ملال

۱۱: کوش [؟] شاهی کو به سن پنجاه یا صد یا هزار/ عاقبت گویند می بایست [...] ارتحال

۱۲: الغرض کلک بقا تاریخ شه را زد رقم / آقتابی چهره پنهان کرد در گاه زوال

اتاق موزه (تالار سلام)

نگارخانه

مکان فعلی گنجینه نقاشیها یا پرده های ایرانی در ضلع شمالغربی باغ گلستان که امروزه بعنوان نگارخانه و طبقه فوقانی آن که به نام تالار موزه، سلام یا تاجگذاری باز شناخته می شود. در حقیقت ساخته و پرداخته و منتج از سفر اول فرنگستان ناصرالدین شاه قاجار (چهارمین پادشاه از سلسله قاجار) در سال 1290ه.ق و بازدید وی از موزه های آن کشورها و عزم ناصرالدین شاه قاجار در جهت ایجاد موزهای جامع تر می باشد که به واقعیت می پیوندد و دومین مکان از حیث اطلاق نام موزه بعد از موزه سلطنتی که در داخل یکی از تالارهای وسیع عمارت خروجی گلستان که بنای آن بین شمس العماره و گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت و اولین از حیث جامعیت با تأسیس بنای اطاق موزه و سرسرا و حوضخانه و ملحقات دیگر آن، در جهت ایجاد موزهای جامع تر به انجام می رسد.

طرح و معماری تالار موزه (سلام یا تاجگذاری)، تالار آینه و سرسرا و حوضخانه های مربوط به آنها یعنی نگارخانه فعلی و موزه مخصوص بوسیله حاجی ابوالحسن معمار نوائی ملقب به معمار باشی یا صنیع الملک و مباشرت بنائی آن بامیرزا یحیی خان معتمد الملک وزیر بنائی بوده است، یحیی خان برادر میرزاحسین خان سپه سالار (صدر اعظم ناصرالدین شاه و بانی مسجد سپه سالار) و چهارمین شوهر عزة الدوله خواهر ناصرالین شاه قاجاربود، گویا عملیات معماری این ابنیه در سال 1293ه.ق به اتمام می رسد و قبل از احداث، گویا در این مکان یعنی ضلع شمالی کاخ گلستان بنائی بنام تالار الماسیه و قبل از آن نیز محل دیواری بوده که عمارت آصف الدوله را از باغ گلستان جدا می ساخته است، در ضمن قابل ذکر است که به سبب تاجگذاری پهلوی دوم در سال 1346ه.ش تغییرات و تعمیراتی در سقف نگارخانه به جهت استحکام بخشی بعمل آمد.

نگارخانه در حال حاضر شامل 2 بخش می باشد:

بخش جنوبی که در حقیقت بخشی از حوضخانه تالار موزه (سلام یا تاجگذاری) و در طی زمان تاکنون دارای کاربردهائی چون انبار تالار موزه، دفتر صاحب جمع اموال و تلفنخانه بوده که هم اینک به نمایش پرده های نقاشی عمدتاً متقدم تر دوران قاجار همچون آثاری از استاد میرزابابا، مهرعلی، احمد، افشار، علی اکبرخان مزین الدوله، ابوالحسن ثانی یا صنیع الملک غفاری (عموی کمال الملک) و... اختصاص یافته و بخش شمالی که در زمان پهلوی دوم احداث و به مقر پاسدارخانه گارد سلطنتی اختصاص یافته بود که هم اینک در بر گیرنده آثار نقاشان متأخر دوران قاجار شامل آثاری گرانقدر از هنرمندانی بنام، همچون استاد محمودخان صبا (ملک الشعراء استاد محمد غفاری کاشانی (کمال الملک)، استادمهدی یا مصورالملک، استاد موسی ممیز و... می باشد.

لازم به ذکر است که مجموعه این دو بخش در اواخر سال 1374ه.ش به یکدیگر متصل و پس از مرمتهای لازم در سال 1376ه.ش بعنوان نگارخانه گشایش می یابد.

نگارخانه مجموعه ای بی نظیر از رقم ها و پرده های نقاشی اساتید بزرگ ایران در طی دوره قاجار می باشد که با وسواس و دقتی خاص در کنار هم چیده شده، رقم ها، اشخاص و اماکن همگی یادآور تاریخ دوران قاجار می باشد و سعی شده این چیدمان در برگیرنده سیر تحول در هنر نگارگری دوران قاجار بوده باشد تا بررسی و مقایسه آثار راممکن سازند.

حوضخانه

پس از سفر فرنگستان بین سالهای 1293تا1298 ه.ق (1254تا 1259 ش) به دستور ناصرالدین شاه قسمت

های شمالی کاخ گلستان شامل تالار موزه (تالار سلام یا تاجگذاری) تالار برلیان و تالار عاج (سفره خانه) بازیرزمین آن که حوضخانه نامیده شد و دیگر ملحقات در دو طبقه تکمیل و احداث گردید.

در ضلع شمالغربی حوضخانه آب نمایی قرار داشت که از قنات مهرگرد سرچشمه می گرفت و یک شاخه آن به حوض محوطه و شاخه دیگر آن به حوض بزرگ وسط سالن منتهی می گردید. حوض در زمان پهلوی اول تخریب و آنجا را بعنوان یکی از سالنهای موزه اختصاص دادند و مسی آب نما به لوله قطوری هدایت گردید که تا سال 1360 قبل از شروع کار مترو جریان داشت.

این مکان که محل استراحت درباریان بود، در زمان پهلوی دوم جهت مراسم جشن و سرور و اعیاد م

ذهبی مورد بهره برداری قرار گرفت.

معماری داخلی حوضخانه که مربوط به قاجاریه می باشد، تلفیقی از هنر اروپائی و ایرانی می باشد. در سال 1376 ه.ش حوضخانه بعنوان گالری نقاشی های اروپائی افتتاح گردید و در آن برگزیده تابلوهای اهدایی سران اروپایی به پادشاهان قاجار، از جمله آثار بدیع نقاشان مشهوری چون سیمون ون گلدنر و آیوازفسکی بر اساس سیر تاریخی

و روابط سیاسی و فرهنگی در معرض دید عموم قرار گرفته است. در سال 1377 ه.ش حوضی کوچک به سبک حوضهای قدیمی به بنا اضافه گردیده است. لازم به ذکر است که اشیائی نظیر ساعت، شمعدان و ... نیز داخل موزه قرار دارد، که همه اهدایی می باشند. 

عمارت برلیان

در سمت شرقی تالار عاج، چند تالار و اتاق زيبا ومجلل وجوددارد كه سطح  كف آنها نسبت به كف تالار عاج وتالارهای ديگر پايين تر است.

     در زمان ناصرالدين شاه بعلت کهنگی وفرسودگی بناهای قدیمی ارگ، اغلب آنها را ويران ميكردند و به جايشان ساختمانهای جدیدی می ساختند.

     در اين زمان عمارت بلور که از بناهای دوران فتحعلیشاه شمرده می شد را خراب كردند و در جايش عمارت امروزی رابنا نمودند. اين عمارت درزمان پهلوی برای برگزاری جلسات رسمی با سران دول خارجی ومراسم تشريفات مورداستفاده قرار ميگرفت. چون بسال 1318 ه.ق در زمان سلطنت مظفرالدین شاه در بنیاد ساختمان تالار شکستی افتاده بود، در ساختمان آن تعمیرات فراوانی صورت گرفت و بر تزئینات و شکوهش افزودند که این موضوع از مضمون اشعار کتیبه سنگی بیضی شکلی که در جبهه نمای تالار حک و نصب گردیده است بدست می آید.

     يك نقاشی رنگ روغن زيبا از آثار یحیی خان صنيع الملك غفاری،به سال 1305 ه.ق تزيينات اين اطاق را قبل از بازسازی نشان می دهد. اين بازسازی توسط مظفرالدين شاه انجام شد.

 

تالار عاج

بعد از تالار آئينه و در سمت غرب تالار برليان، تالار عاج قراردارد. تاريخ احداث اين تالار و حوضخانه زير آن

معلوم نيست، ولی محققا“ قبل از تالار سلام وتالار آئينه ساخته شده و بناهای دوره ناصری است بعدها درزمان ناصر الدين شاه در نمای آن تغییراتی دادند كه به صورت امروزی درآمده است. در اين تالار در زمان ناصرالدين شاه، هدایای پادشاهان دول خارجی نگهداری مي شد و در زمان پهلوی محل پذیرایی وبرپایی مهمانیهای رسمی دربار بود. از اين رو درآرايش درونی آن تغييرات عمده ای داده شده است.

      یک نقاشی آبرنگ كه توسط محمودخان ملك الشعرا كشيده شده و در كاخ گلستان موجود است‚ نمای خارجی اين بنا را قبل از بازسازی نشان می‌دهد.

موزه مخصوص

اين عمارت كه در شمال كاخ گلستان و در طبقه زيرين تالار سلام قرار گرفته است‚ در حقيقت بخشی از زيرين ساختمان اولين موزه ايران است كه به دست توانای محمد ابراهيم خان معمار باشی ساخته شد. در زمان ناصرالدين شاه و شاهان قاجار اين مكان انبار چینی آلات و نقره هایی بود ه از کشورهای اروپایی به شاهان قاجار هديه می شد0

در زمان پهلوی اين مكان به موزه مخصوص تبديل شد و كليه اقلام اهدایی خصوصی و شاخص پادشاهان اروپایی به شاهان قاجار به اين مكان انتقال داده شد.

از اشياء ويژه‌ای كه در موزه مخصوص نگاهداری می‌شود‚ می‌توان از زره شاه اسماعيل صفوی‚ تير و كمان نادر شاه افشار‚ ساعد بند و مهر فتحعليشاه‚ تاج آقا محمد خان‚ دسته مهرهای سلاطين قاجار‚ گوی غلطان عاج‚ تخم شترمرغ

و غيره نام برد

تالار ظروف

بنای اين ساختمان كه بر روی بقایای عمارات قاجار و در شمال ساختمان سفره‌خانه ايجاد شده که در سال 1344 شمسی به پايان رسيد است. وبرخی از هدایایی كه سلاطين اروپایی به شاهان قاجار اهدا كرده بودند‚ از عمارت موزه(تالار سلام) به اين عمارت انتقال داده شد‚ ودر داخل ویترین هایی كه به اين منظور ساخته شده بود قرار گرفت

ظروفی كه در داخل اين عمارت وجود دارند‚ اكثرآ بسيار زيبا و تماشایی هستند. از جمله جالبترين آنها می‌توان سرويس چینی جنگهای ناپلئون بناپارت‚ سرويس اهدایی نیکلای اول‚ سرويس جواهر نشان اهدایی ملكه ويكتوريا و سرويس ساخته شده از سنگ گرانبها مالاشیت اهدایی الكساندر سوم و سرويس چینی اهدایی ويلهلم به وليعهد دولت ايران را نام برد

تالارآیینه

 تالار آئینه در غرب تالار سلام و چسبیده به آن ودر بالای سر در و ایوان سنگی جلو سرسرای کاخ قرار دارد و یکی از تالارهای مشهور کاخ گلستان است. پیش از ساخت این تالار در محل آن کلاه فرنگی چهل ستون چوبی قرار داشت که در سال 1269 قمری ضمن تغییراتی که محمد تقی خان معمار باشی به اهتمام حاج علی خان حاجب الدوله در عمارات سلطنتی می دادند. ساخته شده بود و پیش از آن تالار یا عمارتی به نام الماسیه در آن مکان وجود داشت. از این تالار  سه دهنه ارسی قوسی بزرگ از سمت جنوب رو به باغ و حوض بزرگ جنوبی ساختمان باز می شود و با دو در و یک پنجره بزرگ هلالی به سرسرای ورودی کاخ مربوط می شود. تالار آئینه همزمان با تالار سلام در حدود سال

1291 قمری ساخته شد و در مجموع جزو بنای موزه جدید که در تالار سلام بر پا شده بود محسوب می شد. در آغاز انتقال اشیاءو آثار موزه قدیم به موزه جدید، این تالار به نگاهداری از تخت طاووس و تاج کیانی اختصاص داشت. تالار آیینه با آنکه چندان بزرگ نیست ولی به علت معروفیت و زیبائی آیینه کاریهای سقف و دیوارهایش شهرت فراوان یافته است. طرح و معماری تالار سلام و آیینه و سرسراها و حوض خانه های مربوط به آن با میرزا یحیی خان معتمد الملک وزیر بنایی بوده است. ساختمان تالار با آنکه در حدود سال 1294قمری پایان یافته بود. ولی تزئینات و آیینه کاری ها و گچ بری های آن تا سال 1299قمری ادامه یافت و این موضوع از رقم و ماده تاریخ قصیده ای که در زیر مقرنس و آیینه کاری تالار به قلم نستعلیق درشت به خط میرزا ابوالفضل ساوجی نوشته شده است معلوم می شود. ماده تاریخ ساختمان در این بیت آمده است:    خامه رضوان کرد از شاخه طوبی و نوشت   در دیهیم شهان بینم در موزه شاه  (1299)

شهرت عمده تالار آیینه بیشتر به واسطه تابلو رنگ روغنی معروفی است که مرحوم میرزا محمدخان کمال الملک غفاری به سال 1309از آن تهیه کرده و اینک در تالار سلام نگاهداری می شود.

تالار سلام

پس از اولين سفر ناصرالدين شاه به اروپا در سال 1290 هـ.ق و ديدن موزه ها وگالريهای بزرگ كشورهای غربی وي تصميم گرفت كه موزه ای شبيه به موزه های  اروپا در ارگ ايجاد نمايد. بدين منظور عمارت خروجی را تخريب و در عوض در سمت شمالغربی  ودر جوار تالار عاج، بناهای كاخ گلستان جديد، یعنی  سرسرا و تالار آئينه گلستان و اتاق موزه را بنيان نهاد.

     ساخت اتاق موزه در سال 1291 هـ.ق آغاز و در سال 1294 هـ.ق پايان يافت. ولی به دليل تزيينات زياد وچيدن اشياء كه با نظارت مستقيم شاه صورت ميگرفت بهره برداری از آن تا سال 1299 هـ.ق به طول انجاميد.

     اين تالار ازهمان آغاز به منظور تاسيس وتشكيل موزه بناگرديد. ولي پس از انتقال تخت طاووس از موزه های قديم و تالار آئينه به آن ونيز برگزاری سلامهای خاص ورسمی درآن بتدريج نام تالار سلام را به خود گرفت.

     در اين تالار نفيس ترين اشياء و آثار هنری اهدایی، بويژه جواهرات سلطنتی نگهداری ميشد.

     در سال 1345 به سبب برگزاری مراسم تاجگذاري محمدرضا پهلوی در اين تالار، موزه آرایی آن بطور کلی  دگرگون شد و به شكل امروزی درآمد.

عمارت خوابگاه

عمارت خوابگاه جزء جدیدترین ساختمانهایی است که در کاخ گلستان ساخته شده، که  در سال 1339 شمسی به مناسبت سفر الیزابت دوم ملکه انگلستان به ایران احداث گردید. این ساختمان تا مدتی محل اقامت پادشاهان و رؤسای جمهور بود و به نام خوابگاه معروف شد. در حال حاضر قرار است این ساختمان به کتابخانه سلطنتی دوره قاجار که مجموعه های است از نفیس ترین کتب خطی، اختصاص یابد. این مجموعه کتبی بس گرانبها نظیر مرقع گلشن، شاهنامه بایسنقری و هزار و یک شب مصور شده را در خود جای داده است.

علاوه بر کتب خطی،  مجموعه نفیس عکس های دوره قاجار که تعدادی از آنها توسط شخص ناصرالدین شاه برداشته شده است و مرکز اسناد تاریخی در بنا مستقر خواهد شد.

شمس العماره

  اين بنا شاخص ترين بنای كاخ گلستان وممتازترين ساختمان ضلع شرقی مجموعه است.

     گويا ناصرالدين شاه قبل از سفر به اروپا و بر اثر ديدن تصاوير بناهای  فرنگستان، تمايل پيدا ميكند بنایی مرتفع، نظير آنها در پايتخت خود ايجاد نمايد تا از بالای آن بتواند  به همراه درباريان منظره شهر و دورنمای اطراف را تماشا كند.

     ساخت عمارت در سال 1282 هـ.ق آغاز ميگردد و پس از دو سال پايان مي پذيرد و آن را  شمس العماره مينامند و تاريخ بنايش را به حساب جمل كاخ شاهنشاه می يابند. طرح ونقشه آن ظاهرا” از معيرالممالك ومعمار آن استاد علی  محمد کاشی بوده است.

شمس العماره يا بناي خورشيد از شاخص‌ترين و زيبا‌ترين بناهای كاخ گلستان است. دليل شاخص بودن آن ارتفاع‚ تزيينات و طراحی اين بناست.

ناصرالدين شاه با ديدن تصاویری از بناهای چند طبقه در کشورهای اروپایی تمايل پيدا می‌كند بنایی مرتفع در كاخ گلستان بسازد تا از بالای آن بتواند منظره شهر و دورنمای اطراف آن را تماشا كند.

      ساختمان دو برج هم شكل دارد‚ کاشی کاری  و پنجره سازهای آن ایرانی است و بهره ای هم از معماری  غربی دارد.  

عکس خانه

در طبقه زيرين عمارت بادگير‚ مکانی كه در آن اطاق تابستانی قرار داشت و بادگيرها و حوض میانی آن خنك می‌شد‚ اكنون عكس‌خانه قرار دارد‚ عكس‌خانه مجموعه ای از عکس های دوره قاجار را همراه با وسايل عکاسی

آن زمان به نمايش می‌گذارد. محل عكس‌خانه بعد از مرمت های فراوان به صورت فعلی در آمده است. مجموعه عکس های كاخ گلستان دومين مجموعه بعد از مجموعه سلتنطی انگلستان است. ناصر الدين شاه خود به اين فن علاقه فراوان داشته و عکسهایی كه خود او برداشته به همراه عکس هایی كه دست خط او روی آن وجود دارد در عكس‌خانه به نمايش گذاشته شده است

عمارت بادگیر

عمارت بادگیر در زمان فتحعلی شاه( 1212-1250 هجری قمری، دومین پادشاه قاجار ) و به سال 1228 هجری قمری ساخته شده است.

این عمارت از دو گوشواره، دو بالا خانه، یک تالار و یک حوضخانه تشکیل شده است. عمارت بادگیر بطور کامل توسط ناصرالدین شاه (1264-1313 هجری قمری- چهارمین پادشاه قاجار) و به دست حاج علی خان حاجب الدوله و حتی پس از آن مورد بازسازی قرار گرفته و به شکل امروزی تغییر یا فته است. شاهد این تغییرات دو تابلو آبرنگ، اثر محمود خان صبا( ملک الشعرای دربار ناصرالدین شاه) در سالهای 1278 و 1281 هجری قمری است که تفاوتهای عمارت رادر این فاصله زمانی نشان می دهد.

در زیر تالار و عمارت مزبور حوضخانه وسیعی وجود دارد که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند از کاشی معرق آبی و زرد و سیاه با قبه های زرین قرار گرفته و هوای حوضخانه ، تالار و اتاق ها به واسطه آنها کاملا خنک می شود.

شاهان قاجار معمولا اگر تابستان را در تهران بسر می بردند و به ییلاق نمی رفتند ، از این حوضخانه استفاده می کردند. تاجگذاری مظفرالدین شاه (پنجمین شاه قاجار) که مصادف با تابستان و گرمای شدید در تهران بود در تالار اصلی عمارت بادگیر به روی تخت طاووس برگزار گردید.

بنا به نوشته معیرالممالک در زمان ناصرالدین شاه در حوضخانه این عمارت:" انواع طیور زیبا رها کرده بودند ،در یک طرف عمارت مزبور نیز لانه و قفسهایی ساخته و پرندگان از هر قبیل در آن گرد آورده بودند و گاه هنگام دانه دادن به پرندگان شاه آمده به تماشا می ایستاد و با همراهان سخن از صید طیور و طرز به دام آوردن آنها می راند."

عمارت بادگیر گذشته از گوشواره های زیبا و بالا خانه ها و دهلیزهای متعدد ، دارای تالار بزرگی است که ارسی ها ، ستون ها ، دیوارها و سقف آن تماما از نقاشی ، گچبری، زرنگاری ، آینه کاری و منبت کاری و سنگ مرمر پوشیده شده و از این حیث یکی از تالارهای پر کار ، زیبا و جالب قدیم بشمار می رود.

 

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا