روستای شواز در استان یزد بازمانده ای از دوران اشکانی و ساسانی ،با  قلعه ای كهن  وسنگ نگاره ها...در یک نگاه+عکس

روستای شواز

معرفی روستا
یزدفردا "سرویس معرفی میراث فرهنگی " علی آبادی :جای جای  استان یزد حکایت از حضور مردان و زنان سخت کوشی دارد که حاصل تلاششان گوهر های گرانبهایی را برای نسل امروز برجای گذاشته است ،روستاي شواز ، در فاصله 95 کيلومتري جنوب شرقي استان يزد در ادامه سلسله جبال شیرکوه در شهرستان تفت استان یزد قرار دارد ،پشت روستا متصل به کوه و مقابل روستا باز و منتهي به دشت وسيع است.
اين روستا از آبادي هاي قديمي يزد است. قبرستان هاي قديمي آن چه در شواز و چه در شواز کهنه و قلعه محکم و بزرگ و مرتفع آن ، دال بر کهنگي آبادي است . اما آنچه تاريخ زيست در اين منطقه را ، به گذشته اي دور متصل مي کند ، وجود سنگ نگاره هايي است که در يک مطالعه تطبيقي و در مقايسه با سنگ نگاره هاي کوه ارنان ( که قدمتي 7 تا 12 هزار سال دارد) مشابهتي را نشان مي دهد که تاکنون مطالعات باستاني شناسي روي آن صورت نگرفته است.

موقعيت استقرار و شرايط توپوگرافي آن ، که مشابهت زيادي با روستاي توران پشت نير دارد ، وسعت زياد کفه طاقستان را ، تحت تسلط خود دارد و کيفيتي اساطيري را به ذهن متبادر مي سازد . اين ويژگي باعث شده که بتواند خطر هجوم غارتگران و متجاوزين را که بيشتر از سمت کفه و منطقه فارس روستا را ، تهديد مي کرده خنثي نمايد و بدين وسيله دوري فاصله از مرکز و شهرهاي بزرگ را جبران کند.

شادروان استاد ایرج افشار در کتاب یادگار یزد شواز را اینگونه معرفی میکند:شواز:اين ابادي در دره مجاور عبدالله واقع وبسيار خوش منظره وزيباست .  (ظاهرا مسيرپيمايش ايرج افشار از عبدالله به شواز وسپس نصراباد بوده بوده است)از شواز به سوي نصراباد وندوشن راهي هست كه از محلي به نام "شوازكهنه"مي گذرد.

شواز از اباديهاي قديمي يزد است. قبرستانهاي قديم ان خواه درشواز وخواه در شواز كهنه دال بركهنگي ابادي است .قلعه محكم وبزرگ ومرتفع ان نيز دليلي ديگراست .

قلعه شواز

قلعه شواز ،قلعه‌ها از جمله آثار تاريخي استان يزد است كه در قديم، علاوه بر استفاده مسكوني، از آنها به عنوان دژي مستحكم در برابر مهاجمان، استفاده مي‌شد. اين بناهاكه از شمار دقيق آن در استان يزد،آماري دردست نيست با استفاده از خشت، گل و سنگ، ساخته شده و برج‌هاي ديده‌باني، بارزترين نمود ظاهري آن است. كه ساخت ديوارهاي مرتفع و ضخيم و نصب درهاي سنگي و استقرار نگهبانان و سربازان بر بالاي ديوارها و برجها، توان دفاعي قلعه را دو چندان مي‌نموده است.

كهن‌ترين قلعه تاريخي‌استان يزدكه متعلق به دوره پيش از اسلام،يعني اواخر دوره اشكانيان و اوايل دوره ساساني است در روستاي "شواز"شهرستان تفت واقع شده است.اين قلعه كه به نام همان روستا شهرت دارد از بناهاي باستاني و ارزشمند ايران و نمونه‌اي از معماري مردمان سختكوش اين خطه است كه طبيعت را مسخر خويش كرده اند.نماد استواري علاوه بر موقعيت استراتژيکي روستا ، وجود قلعه رفيع در ارتفاع مناسب و در پيشاني روستا ، ضريب دفاعي آن را دو چندان نموده است. 

در اين قلعه، سنگي، از نوع سنگهاي رسوبي و به ابعاد 1×1.70 متر است كه از جاي خود خارج شده است و قسمتي از آن در خاك فرو رفته است و پاشنه گرد آن نيز سنگي است.

در خصوص ويژگي‌هاي اين قلعه تاريخي، مساحت آن100×50 متر مربع و ديوارهاي اصلي آن از بيرون سنگي و از درون خشتي است، مصالح اصلي بكار رفته در ساخت آن خشت و گل، آجر و سنگ است. همچنين اتاقي مسقف دارد كه با تيرهاي چوبي از جنس چوب سنجد ساخته شده است.

از ديگر خصوصيات‌ اين قلعه، برج سنگي و خشتي آن است كه در واقع از خشت ساخته شده و نماي آن جهت استحكام بخشي و افزايش مقاومتش با سنگ مستحكم شده است.

به سختي مي توان تاريخ بناي اوليه قلعه را مشخص كرد اما بر اساس پاره‌اي شواهد نظير قرارگرفتن قلعه بر روي يك تپه مرتفع، خشتهاي قطور بكار رفته در قلعه، سفالهاي خاكستري مكشوفه در آن، نماسازي سنگي برجهاي اين بنا و قوس اتاقها و راهروها مي توان دريافت كه اين بنا متعلق به دوران پيش از اسلام يعني اواخر دوره اشكانيان و اوايل ساسانيان بوده است.

در داخل قلعه چند مغازه در دل سنگ کنده‌اند که شباهت بسيار به مغازه‌هاى ميمند کرمان و لاريجان مازندران دارد.

ايرج افشار در کتاب يادگارهاي يزد درباره اين قلعه مي گويد:"مهمترين قلعه کوهستاني که در خاک يزد بنا شده ، قلعه رفيع ، محکم و با عظمت و خوش منظر شواز است. اين قلعه را بر فراز صخره اي سنگي از سنگ هاي سخت رسوبي به ارتفاع يکصد متر ، که از اطراف پرتگاه ها و خاکريزهاي تند دارد ، بنا کرده اند و قلعه زيست و زندگي بوده است ، مساحت آن را 5000 متر مربع تخمين زده اند .

ديوارهاي اصلي بنا از بيرون سنگي و از درون خشت است . جرزهاي اتاق ها و سقف ها نيز غالبا از خشت بنا شده است و جزئي آجر در طاق سردرها به کار برده اند . درگاه ورودي قلعه ، از آجر است . قلعه در طرف شرق گاو ، پهلوي مرتفعي دارد که از آجر بنا شده است و از آن ، جهت کشيدن آب استفاده مي کرده اند.
در سنگي قلعه از نوع سنگ هاي رسوبي همان تپه است و پاشنه گرد آن نيز از سنگ مي باشد .اين در بعد از مرمت قلعه توسط ميراث فرهنگي به داخل قلعه منتقل شده و به جاي آن يک درب چوبي نصب شده است . سقف يکي از اتاق هاي قلعه ، با تيرهاي چوبي از جنس چوب سنجد ، پوشيده شده است.
اين چوب نسبت به انواع ديگر از مقاومت و استحکام در برابر فرسودگي ، رطوبت و موريانه خوردگي برخوردار است . مصالح اين قلعه از سنگ ، خشت و گل است .
ملاط ها از جنس گل و گاه با کاه خرد شده و ريگ اندود و ديوارها از گل است . خشت ها به لحاظ ساخت و فرم نيز سه گونه است.
مهم ترين قلعه کوهستاني که در خاک يزد بنا شده ، قلعه رفيع ، محکم و با عظمت و خوش منظر شواز است .
از ويژگي هاي ديگر اين قلعه ، داشتن برج هايي براي ديدباني و حفاظت از قلعه است که قسمت هايي از آن با سنگ ازاره و خشت ساخته شده است .
اما نکته قابل توجهي که در مورد اين برج ها وجود دارد ، ساخت آنها است . به نحوي که پس از ساخت برج با خشت ، نماي آن را جهت استحکام بخشي و افزايش مقاومت در برابر حملات و تهاجم بيگانگان با سنگ کار شده است .

به اعتقاد دکتر جنيدي صاحب نظر در فرهنگ و تمدن پيش از اسلام ، اين شيوه برج سازي اقتباسي از فرهنگ ساسانيان و متعلق به معماري آن دوره است. از خصوصيات بارز قلعه سنگي شواز وجود قوس ها متعلق به دوران پيش از اسلام است .

برخي از قوس ها ي اين دژ ، حالتي ميان قوس دايره اي اشکاني ، ساساني و جناقي پس از اسلام را دارند که نمونه آن در محل گنجينه آتشکده آذر گشب نيز ديده شده است .

بر بدنه سنگي يکي از ديوارهاي داخل قلعه ، سنگ نبشته اي متعلق به قرن 6 کشف شده که تاکنون در هيچ منبعي به آن اشاره نشده است.
اين سنگ نبشته در عين اينکه هنرمندانه نيست بسيار ابتدايي و با نوشتارهاي بدترکيب بر روي هم و در مکاني که در معرض ديد همگان نيست به شيوه نامناسب کتابت و حجاري شده است.
براساس مطالعاتي که بر روي سنگ نبشته هاي اسلامي استان صورت گرفته هنوز کتيبه اي متعلق به قرن 6 در بنايي (قلعه ، مسجد ، مدرسه و...) که به اصطلاح کتبيه ساخت باشد ، ديده نشده است . تمام کتبيه هاي بررسي شده متعلق به قرن 6 مربوط به سنگ قبر و سنگ محراب است ، که نمونه هاي آن نيز در قبرستان شواز موجود مي باشد .

اما سنگ نبشته مکشوفه داخل قلعه ، منحصر به فرد است و در تعيين تاريخ قلعه ، داراي اهميت است.

به اعتقاد دکتر جنيدي همانطور که برجهاي ساساني جهت استحکام بخشي و افزايش توان دفاعي با سنگ نماسازي مي شده اند اين قلعه نيز به شيوه معماري ساساني ساخته شده است.

چند قطعه سفال خاکستري مکشوفه داخل قلعه که دو قطعه آن با تزيين به شيوه کنده است احتمالا" از نوع سفال هاي خاکستري دوره تاريخي مي باشند.

وجود چند مغازه در داخل قلعه که در دل سنگ کنده شده اند حکايت از قدمت آبادي و شواز کهنه محلي است .

قبرستان شواز

قبرستان شواز، از قبرستان هاي عجيب در خاک يزد است.

بالاي سر وپايين سر قبرها دو تخته سنگ نتراشيده و زمخت و کلفت و پهن به طور عمودي در زمين نصب شده و حدود نيم متر از زمين ارتفاع دارد.

بر اين سنگ ها هيچگونه مطلبي نقش نشده است . نماي عمومي قبرستان و ترتيب و رنگ سنگ ها و رنگ تيرگي آنها حکايت از کهنگي قبرستان دارد.
اين قسمت از قبرستان، کهنه تر از قبرهايي است که داراي سنگهاي مورخ قرن 6 تا 8 هجري است. اهم سنگ قبرهاي نوشته دار قبرستان به خط نسخ بر روي سنگ ها نامنظم سياه رنگ طبيعي است .

تعدادي هم سنگ قبرهاي مرمر از قرن 10 و 11 هجري نيز به دست آمده است.
اين قبرستان در حال حاضر روبه تخريب کامل است و اکثر قبرهاي آن توسط افراد غيربومي که به دنبال يافتن اشيا» عتيقه و قديمي در آن بوده اند تخليه شده است. سنگ قبرهاي آن نيز به گفته اهالي روستا توسط ميراث فرهنگي جمع آوري شده است.

شادروان استاد ایرج افشار در کتاب ماندگار یادگاریزد قبرستان شواز را اینگونه معرفی می کند:قبرستان شواز

 از قبرستانهاي عجيب در خاك يزد است . بالاي سر وپايين پاي قبرها دوقطعه سنگ تخت نتراشيده زمخت وكلفت وپهن بطور عمودي در زمين نصب است وحدود نيم متر از زمين ارتفاع دارد. اين قسمت از قبرستان  كهنه تر از قبرهايي است كه داراي سنگهاي مورخدار از قرن ششم تا هشتم هجري است.

اهم سنگ قبرهاي نوشته دار اين قبرستان بدين شرح وهمه بخط نسخ برروي سنگهاي نامنظم طبيعي سياه رنگ است:

1- بسم الله الرحمن الرحيم . كل من عليها فان.....(ريخته) في جمادي الاخر سنه ثلث وتسعين وخمسها .

2- هذا القبرالسعيدالشهيدالمرحوم الشاب الطري .....(ريخته) محمدبن الحسين مولوك(؟)....(ريخته)توفي ......(ريخته) وقت الصلوه الصبح الثاني والعشرين من شهرالله حميدي الاخر من سنه ست وتسعين وستمائه....ارحم الرحيم.

3- كل شي ء هالك ......هذاالقبره(كذا)سته ستيره المستوره زاهده بنت محمدبن حسين بن ابرهيم رحمه الله......(ريخته)ماتوفا في النهارالجمعه خامس عشرين في شهرذي القعده سنه تسع واربعين وسبعهائه غفرالله (لها)ولوالديه.

4- هذا قبر الستيره المستوره المرحومه المرحومه عايشه بنت رئيس اجل اخص نجم الدين محمودبن معروف بسهراب رحمه الله تعالي عليه و نورقبره ما توفا من يوم (سبت يا شنبه)وقه طلوع شمس نهم ماه سفندار سنه ثمان وسبعين وسبعمائه .....عمل بنده الضعيف عبدالله بن سعيد ابراهيم.

5- هذا قبرالسعيد الشهيد المرحوم المخدوم الحسين علي موسي.....(ريخته وساييده)و توفي في اخر صفراثني عشرين وسبعمائه هفت روزبود(ظ).....عمل علي محمد.

 چند سنگ از قرن هشتم ونهم هم انجا بود كه متاسفانه به علت ريختگي وساييدگي خواندن انها ميسرنشد.

تعدادي هم سنگ قبرهاي مرمر از قرون دهم ويازدهم هجري درانجا ديديم كه ان شاءالله در سفرديگري بايد صاحبان قبور ضبط وثبت شود.

شواز کهنه

شادروان استاد ایرج افشار در کتاب ماندگار یادگاریزد اینگونه شواز کهنه را معرفی کرده است: محلي است غيرمسكون به فاصله پنج كيلومتري شواز در راه نصراباد. هيچ اثار اباداني ازان بجاي نمانده است . منحصرا دراين محل بقاياي قبرستاني قديمي وچند مغازه كه دردل كوه كنده بوده اند (نظيرمغازه هاي ميمند)در دامنه كوههاي شوازكهنه وجود دارد.

قبرستان شواز كهنه

قبرستاني است در دامنه تپه مشرف برجاده اي كه به نصراباد منتهي مي شود. سنگ قبرهاي سالم وخواناي ان بدين شرح است:

1- ......(ناخوانا )السعيدالشهيدالمرحوم ابراهيم بن ابوبكربن محمد......(ناخوانا)في......(ناخوانا)شعبان المعظم لسنه خمس وخمسين وخمس مائه.

2- هذا القبرالسعيد الشهيد المرحوم المغفور عزالدين عمربن ابوبكربن عمررحمه الله عليه ونور قبره ماتوفا يوم الجمعه خامس عشرين في شهر رجب سنه ثلاث وخمسين وسبعمائه.

3- بسم الله الرحمن الرحيم هذا قبرالسعيد الشهيد .....(ناخوانا)بدرالدين حسين .......(ناخوانا)ماتوفي في يوم الاحدفي خامس شهرالله رجب سنه اثنين وخمسين وسبع مائه.

4- هذا قبرالسعيدوالشهيد المرحوم ......(ناخوانا)ابراهيم بن البامس (كذا دراصل علي الظاهر"بامس"به معناي پدربزرگ است كه دراسماي زرتشتي ديده ميشود) بن علي .......(ناخوانا)سبع وخمسين وسبع مائه.

5- وفات ......(ناخوانا) مرحومه المحرومه فاطمه بنت ابوبكرمهتربتاريخ ماه اردي بهشت سنه ست وستين وسبع مائه.

6- هذا القبره سته الستيره المستوره العفيفه بنت محمدبن مهتر رحمه الله عليه ما توفي في يوم ثلثا في ثاني عشرين من شهرالله شوال سنه ستين وسبعمائه.

7- هذا القبرسعيد شهيد المرحوم المحروم الزعيم شمس الدين محمدبن محمودبن مهتررحمه الله تعالي عليه ونوورقبره ماتوفي في يوم السبت تسع وعشرين ذالحجه (كذا)سنه سبع وخمسين وسبع مائه.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا