طبس، بر كناره كوير لوت، از شهرهاي ميانه راهي خراسان و كرمان و فارس و اصفهان و يزد و بعنوان گذرگاهي براي اين استانها مي باشد كه حتي از زمان تأسيس اولين سلسله هاي پادشاهي در ايران نام آن در روايات و اسناد تاريخي ديده مي شود اين شهرستان با پنجاه و پنجهزار و چهارصد و شصت كيلومتر مربع اولين شهر پهناور استان يزد مي باشد كه سيصد و شصت و پنج كيلومتر با مركز استان فاصله دارد زلزله شهريور ماه سال 1357 علاوه بر آسيب كلي به آثار باستاني و قديمي اين شهر باعث كشته شدن بيش از 12 هزار نفر در اين شهرستان و كاهش جمعيت آن شده است بيشترين فعاليت مردم در منطقه طبس كشاورزي است و صنايع بزرگ در اين شهرستان مشاهده نمي شود و لكن فعاليت معادن و از جمله معادن ذغال سنگ طبس، معدن سرب ديهوك و فلورين و خاك نسوز در منطقه طبس قابل توجه مي باشد.
ارتفاع شهر طبس از سطح دريا حدود 690 متر است، و در شرق آن رشته كوه بلندي به نام رشته كوه شتري قرار گرفته كه ضلع شرقي چاله بزرگ طبس را تشكيل ميدهد. معادن غني ذغال سنگ اين شهرستان حاكي از وجود جنگلهاي انبوه و درياچه هاي بزرگ در گذشته هاي دور در اين منطقه ميباشد. اين معادن، طبس را در رديف يكي از غني ترين مناطق كشور به لحاظ ثروت ملي قرار داده است.
شهرستان طبس مشتمل بر سه بخش مرکزی، ديهوک و دستگردان می باشد. بخش مرکزی به چهار دهستان، و بخشهای ديهوک و دستگردان، هرکدام به دو دهستان تقسيم می شوند. طبس، بزرگترين شهرستان ايران، و مساحت آن 55344.5 کيلومتر مربع است و تراكم جمعيت در اين منطقه بسيار كم (تقريباً برابر 2/1 نفر در هر كيلومتر مربع) ميباشد، كه كمترين تراكم جمعيت در منطقه است، و فاصله بين دورترين روستاهاي منتهي اليه شمالي و جنوبي شهرستان بيش از 400 كيلومتر مي باشد. جمعيت شهرستان (براساس سر شماري سال 82) 65701 نفر ميباشد، كه از اين تعداد 29899 نفر (حدود 5/45%) در شهر طبس و 35802 نفر (حدود 5/54%) در ساير نقاط سكونت دارند.
در تمام طول اين مدت طبس به عنوان پل ارتباطي شرق و شمال شرق با غرب بوده، يعني راه مهم و سوقالجيشي پارت و هگمتانه و شوش و بينالنهرين به پاسارگاد از طبس ميگذشته و راهدارها در رباطها و چاپارخانههاي بسياري در مسير آن احداث شده بود كه بقاياي برخي موجود است. در سالهاي 29 هجري قمري سپاه اعراب مسلمانان به فرماندهي عبداللهبنبديلخزاعي از شمال غرب طبس وارد و قلعه چارده (جوخواه امروز) را متصرف شدند و آماده نبرد با سپاه طبس ميشدند. مردم طبس صلح خواستند و با 60000 درهم خراج ساليانه صلح گرديد. اين فتح موجب مسرت فراوان عمر بن خطاب، خليفه دوم شد و دولت ارشد طبس را بعنوان مطلع الفجر و دروازه خراسان ناميدند. در زمان خلافت اميرالمؤمنين مردم طبس به اسلام گرويدند و آن حضرت خراج را به آنان بخشيد. در زمان حكومت امويان و مروانيان وضع به همين منوال سپري شد در حاليكه مالياتهاي سختي از مردم گرفته ميشده است. زيرا كوير سوزان و صعب العبور مركزي يك مانع طبيعي و سخت براي عبور دادن لشكر و تجهيزات محسوب ميشد. طبس از حمله مغول آسيبي نديد و پذيراي مهاجرين بسيار بوده است.
محمد افغان با حمايت مالي و تسليماتي كمپاني هند شرقي (انگلستان) شهرهاي شرقي ايران از جمله طبس را گرفت و سپس به كرمان و اصفهان رفت. طبس بعداً توسط نادرشاه از وجود مهاجمين افغاني پاكسازي و نامبرده حاكم جديدي از اعراب شيباني را در طبس به حكومت گمارد كه 7 نسل متوالي تا دوره پهلوي بر طبس حاكم بودند و حاكم نشين طبس از آن دوره تا سال 1380 هجري شمسي تابع خراسان به مركزيت مشهد مقدس بوده است. قلمرو حكومتي طبس شامل: گناباد، فردوس، بشرويه، بجستان، دستگردان، رباط پشت بادام و قسمتي از شمال كرمان بوده است. از ميان امراي شيباني طبس اميرحسنخان در عمران و آبادي طبس بسيار كوشيد. تالار آيينه نشان، عمارات باشكوه و منبت كاري، استخرهاي آب باشكوه با نوارهاي چرخان و طلاكوب يا سيمكوب، باغها و كوشكهاي باصفا، خيابان بندي طبس و كانال كشي انهار، هرس درختان بر اساس طرحهاي هندي، احداث آب انبارها، احداث حمامهاي بزرگ و تميز و مساجد و تكايا و... از اقدامات وي و دولت يا اعقاب اوست.
ناصر خسرو در سفر نامه خود درباره طبس قرن پنجم هجري چنين بيان نموده است «طبس شهري انبوه (پر جمعيت) است اگر چه به روستا نمايد و آب اندك باشد و زراعت كمتر كنند، خرماستانها باشد و بساتين (بوستانها) و چون از آنجا سوي شمال روند نيشابور به چهل فرسنگ باشد... و در آن وقت امير آن شهر (ابوالحسن) گيلكي بن محمد بود و به شمشير گرفته بود. و عظيم آسوده بودند مردم آنجا، چنانكه به شب در سرايها نبستندي و ستور (چهار پايان) در كويها باشد، با آنكه شهر را ديوار نباشد و هيچ زن را زهره (جرأت) نباشد كه با مرد بيگانه سخن گويد و اگر گفتي هر دو را بكشتندي و همچنين دزد و خوني (قاتل) نبود از پاس عدل او.» | نام مکان تاریخی | گلشن |
| آدرس | طبس، پارک گلشن |
| توضیحات | گلشن طبس به وسیله میر حسن خان، سومین حاکم طبس از سلسله خوانین نادر شاه شناخته شده است. ساختمان سردر و دیوار های زیبا و تاریخی آن بازگو کننده سلیقه گذشتگان بر اثر زلزله سال 1357 از بین رفت و تنها طبیعت سبز از آن گذشته حرف میزند، طبیعتی مشتمل بر 2000 نفر خرما، 2500 اصله مرکبات و 500 اصله انار و ارقام مختلف می باشد. |
| نام مکان تاریخی | امامزاده حسین بن موسی الکاظم |
| آدرس | طبس |
| توضیحات | ساختمان این مزار در زلزله سال 1357 ویران شد و بعد از آن ساختمان جدید در محل آن احداث شده است. ساختمان قبل از زلزله شامل چند صحن بود که اطراف صحن ها را مقبره های خصوصی فرا گرفته بود. از جمله قبر بزرگی به نام خواجه شمس الدین حسین شاه با تاریخ 800 هجری قمری و مقبره عمادالملک و میرزا ابوالقاسم خان و سردار مکرم از بنی شیبان. ارتفاع گنبد روی حرم 12 متر بوده و دیوارهای زیر گنبد دارای نقاشی هایی با رنگ آبی از مناظر گوناگون مثل شکارگاه و... |
| نام مکان تاریخی | ارگ حکومتی طبس |
| آدرس | طبس |
| توضیحات | این ارگ دارای ساختمان ها و زیر زمینهای متعدد بود. در اطراف آن برجهای دفاعی وجود داشت که یکی از برجهای آن مشهور به برج نادر میرزا بود. این نام به اسارت نادر میرزا یکی از شاهزادگان زند که حاکم مشهد بود و به دست امیر محمد خان عرب زنگوبی اشاره دارد. مشهور است این ارگ راههای زیر زمینی بزرگی به خارج از قلعه شهر داشته که سواری با اسب از داخل آنها عبور می کرده است. در زلزله سال 1357 ساختمان های آن ویران شده و فعلاً به همان صورت دست نخورده باقی مانده است. |
| نام مکان تاریخی | گلشن |
| آدرس | طبس، پارک گلشن |
| توضیحات | گلشن طبس به وسیله میر حسن خان، سومین حاکم طبس از سلسله خوانین نادر شاه شناخته شده است. ساختمان سردر و دیوار های زیبا و تاریخی آن بازگو کننده سلیقه گذشتگان بر اثر زلزله سال 1357 از بین رفت و تنها طبیعت سبز از آن گذشته حرف میزند، طبیعتی مشتمل بر 2000 نفر خرما، 2500 اصله مرکبات و 500 اصله انار و ارقام مختلف می باشد. |
| نام دفتر | نام مدیرعامل | نام مدیرفنی | آدرس تماس - تلفن | |
| نرگس کویر | ابراهیم حقی | ______ |
طبس ـ بلوار شهید بهشتی ـ روبروی شیرینی سنتی یزد ـ پلاک 154 | 4226809-0353 |
| گلدسته امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع) | ||
![]() |
||
|
||
| منزل قدیمی | ||
![]() |
||
|
||
| روستاي تاريخي نايبند | ||
![]() |
||
|
| روستای ازمیغان | ||
![]() |
||
|
| روستای تاریخی پیرحاجات | ||||
![]() |
||||
|
| طاق شاه عباسی | ||||
![]() |
||||
|
||||
| چشمه اب گرم مرتضی علی | ||
![]() |
||
|
||
| آب انبار روستای قدیمی کریت | ||||
![]() |
||||
|
||||