یزدفردا

منابع تاریخی

بنایی که تحت عنوان بقعه شیخ احمد فهادان مشهور ست ، بقایای خانقاه ومسجد وبقعه ای است از آن شیخ احمد اسفنجردی ، شیخ فخرالدین احمد وبرادرش محمد از مردم اسفنجرد(منطقه اسفنجرد روستایی بوده میان عز آباد رستاق و نزدیک مجومرد که بعدها تخریب شده است) ومشغول به پیشۀ شومالی(=اهار زدن پارچه شعر بافی) بوده اند که به علت ظلم وستم عامل آن آبادی از موطن خود هجرت کرده وبه یزد آمده درمحله ای که فهادان نام داشت سکنی گزیدند . این دو برادر از عرفا مورد احترام بسیار مردم بوده اند ودرکتب تاریخ یزد کراماتی چند به فخرالدین احمد نسبت داده شده است .

وفات شیخ احمد را در سال 727 و وفات برادرش را در سال 735 نوشته اند . هر دو برادر در گنبد خانه ای دفن شدند که امروزه به نام بقعه شیخ احمد شهرت دارد ومجموعه ای بوده است ازخانقاه ومسجد جنب آن ، که همه ویران شده است .

در تواریخ یزد نوشته اند که مبارزالدین محمد بن مظفر ساباط وعمارتی از آجر پخته و کاشی تراشیده درمقبره درسال 750 ساخت. جمعی دیگر نیز درین مقبره دفن شده بودند مانند مولانا محمود واعظ متوفی در 798 که از فضلای عصر بود و پسرش مولانا امام الدین واعظ( که درتاریخ کمال الدین آمده ) صورت قبور متعددی هم اکنون از زیر ویرانه های آنجا درآمده است .مؤلف تاریخ جدید یزد وبه نقل ازو جامع مفیدی گوید:" که شاه شجاع آسیای ابرند آباد را برآن بقعه وقف کرده وخانقاهی بردر مزار ساخته بود و هر روز در آن خانقاه آش می پختند و به فقرا می دادند".

کاشی محراب بقعه طبق نوشتۀ تاریخ یزد به دستور امیرمعین الدین اشرف نصب شد وجزیی از آن هم اکنون باقی است .

نکته اشتباهی هم در آتشکدۀ یزدان آمده و معلوم نیست از کجا نقل شده و آن این است که گوید شیخ احمد در مزار شیخ الاسلام اعظم دفن وبقعه به نام شیخ احمد خوانده شد.

به مطلب دیگری که باید اشاره کرد این است که خرابه هایی که متصل به بقعه شیخ دیده می شود آثار مسجدی است که به مسجد خضر شهرت داشته وهنوز به همین نام مشهور ست . درجامع الخیرات مسطور ست که ازبناهای سید رکن الدین بوده است.

مشخصات

درسالهای گذشته پوشش داخلی دیوارهای بقعه ازگچ ودارای تزئیناتی ازلاجورد باکتیبه ای ازاسماء خدا وآیات قرآنی به خط کوفی بوده است بقعه دارای گنبد آجری با رگه های کاشی مربع شکل که برسر آن مناره مانندی هم ساخته اند.

بقعه شیخ اخمد فهادان دارای یک درب ورودی می باشد و راهرو که مسقف به تاق ضربی با پوشش کاه گلی   می باشد ، ما را به داخل بقعه هدایت می کند .

بقعۀ گلین شیخ احمد متأسفانه اکنون براثر گذشت زمان ، کهنگی و فرسودگی، قسمت اعظم گچبریها وکتیبه های ازشمندش ازبین رفته است . درحال حاضر از این بنای ارزشمند تاریخی جز گنبد گلین وبقایای اندکی از آن همه زیبایی وعظمت گچبریهای عهد ایلخانی چیزی دیده نمی شود. درقسمت فوقانی دیوار چهارپتکانه قرارگرفته که اندک چیزی ازگچبریهای زیبا آن باقی مانده است ، جنب پتکانه طاق نما وسه  پنجره کوچک چوبی نصب شده است . درکمربند گنبد چهارنورگیر کوچک تعبیه شده است همچنین در وسط آهیانه گنبد آثار اندکی ازشمسه دیده می شود .درضلع جنوبی، محراب مزین به مقرنس گچبری شده قرار گرفته است که این قسمت چون سایر قسمتهای بقعه بیشتر آن براثر قدمت زیاد وفرسودگی وعدم رسیدگی به آن ازبین رفته و زیبایی اولیه خود را ازدست داده است . یک نورگیر درقسمت فوقانی ضلع غربی  دیوار نصب شده است و نیز درضلع شمالی یک صفه با قوس جناقی دیده می شود . راهرو جنب گنبد خانه مسقف به تاق ضربی وچهار پرکه درآن محراب گچی ساده تعبیه شده. کف بقعه با آجر پوشیده است . پوشش داخلی بقعه و پشت بام ونمای خارجی بقعه کاه گلی است . گنبد بزرگ بقعه ،زیبایی خاصی به بنا بخشیده است .احتمال می رود این نوع گنبد که بسیار شبیه به گنبدهای پیرانگاههای زرتشتی باشد حاکی ازآن است که بقعه مذکور مزار پیروعارفی می باشد نه مزار یک امامزاده این نوع گنبد نظیر دیگری ندارد . سطح زیر گنبد به اندازۀ 7×5/8 وکلفتی پی آن 45/1 متراست . 

آثارموجود دربقعه شیخ احمد فهادان عبارت از :

1ـ محرابش کاشیهای معرق وامیرمعین الدین الدین اشرف بانی آن بوده است . برین محراب سورۀ اخلاص و    آیه 79 سورۀ الاسراء کتیبه شده بود وهنوز مقداری از آن باقی است بدین صورت :

حاشیه (به خط نسخ )

(( اقم الصلوة لد لوک الش .... ( ریخته ) یبعثک ربک مقاماً محموداً ( الاسراء 79)

متن ( نسخ )

..... یولد ولم یکن له کفوراً احد . والحمد .....( ریخته )الصلوة علی.....( ریخته ) فی 771

2ـ سنگ قبر شیخ احمد فهادان حدود 85 سال قبل به (( دوازده امام )) منتقل ودر آنجا نصب شده است ضمنا گفتنی است سنگ قبری که چند تکه شده و قسمتی از آن باقی است به مسجئ جامع منتقل شده که این سنگ قبر از آن تقی الدین حسن اسفنجردی بوده است که سال وفات و نسب وی با شیخ احمد معلوم نیست.