یزدفردا

مسجد پشت باغ                        شماره ثبت ملّی  :    3810

موقعیت مكانی :

مسجد بزرگ پشت باغ در ضلع جنوبی خیابان شهید رجایی ، محله پشت باغ ودركوچه پشت باغ واقع شده است .

بانی

 بنا به استناد مندرجات متون تاریخی بانی مسجد مذكور مشخص نیست  .   

منابع تاریخی

در كتاب یادگارهای یزد آمده است:« ... بنا بر ضبط عبدالوهاب طراز این مسجد در سال 1220 ه .ق ساخته شد.»

مشخصات

مسجد بزرگ پشت باغ دارای صحن،ایوان تابستانی وگرمخانه است. گرمخانه مسجد درضلع شمالی تابستانه وصحن قراردارد .مصالح بكار رفته در تابستانخانه آجر می‌باشد كه پایه ها وسقفها نیز با همان مصالح بصورت تزئینات خفته و راسته تزئین گردیده است.دو طرف ایوان محلی جهت مناره مسجد در نظر گرفته اند، اما ساخته نشده است .

بطور كلی می‌توان گفت، فرم قوسهای بكار رفته در مسجد و آجری بودن تمام قسمتهای ایوان، درمقایسه با مساجد محّله ای شهر یزد،جاذبه‌ای  خاصی به بنا بخشیده است . ایوان در طرفین دارای نیم طبقه واز هر طرف راه پله ای به قرینه جهت دسترسی به آن احداث گردیده است .كف بام ایوان آجر فرش و سمت مسطح آن كاهگل شده است . درمحراب مسجد سنگ مرمر نصب شده و بر بالای محراب و بقایای بادگیر با شش قفسه به چشم می خورد .

موضوع قابل توجه دیگر خزینه آب انبار است كه در قسمت زیرین صحن وگرمخانه مسجد می گذردو یك راه پله با ورودی كم عرض ومحدود در غرفه ضلع شرقی ایوان جهت دسترسی به بام خزینه آب انبار وجود دارد .

جزرهای بین صفه های شرقی وغربی صحن با كاشیهای تخت هفت رنگ پوشیده شده است . گرمخانه مسجد نیز با پوششی از طاق وتویزه و پایه هایی قوی ، سفید كاری گردیده، وبه تازگی تمام قسمت های گرمخانه سنگ چینی شده است . دیوار محراب مسجد از كاشیهای تخت با تركیب رنگهای زرد ، لاجوردی ، مشكی وفیروزه ای پوشیده است . در ضلع شمال غربی گرمخانه مسجد، ساباطی قراردارد كه فضای بالای سقف ساباط به مسجد متعلق است . در داخل مسجد بین گرمخانه وفضای مذكور شبكه آجری دیده می شود.

بردرب بزرگ چوبی مسجد خطوط هندسی منظمی طراحی گردیده وپلاك ثبتی در قطعه كوچك برنجی به شماره 3386 ناحیه 2 یزد درج است .

سردر ورودی اصلی تخریب ونوسازی شده است و آب انبارآن سردری ساده وآجری داردكه ورودی آن در ضلع شمالی گرمخانه مجاور ساباط موجود قرار گرفته است . راه پلّه آب انبار وخزینه آن در قسمت تحتانی گرمخانه وصحن وتابستانخانه قراردارد.

محراب گرمخانه با كاشی های مربع25× 25 با نقوش گل و بوته دار دورة قاجاری مزّین شده است. بر زیلوهای مسجد تاریخ 1223 وعمل كافی كاشف المیبدی و برزیلوی دیگردر تابستانخانه سنه 1223 ه. ق مشاهده می شود.

كتیبه های تاریخی

سنگ مرمر 68 ×114 سانتیمتر در محراب ایوان تابستانی و به خطّ نسخ،  اطراف آن (( اقم الصلوه .... مقاماً محموداً)) ودر پیشانی (( لا اله الا الله محمد رسول علی ولی الله )) نقر شده است .

 لوح كاشی 27 * 33 سانتی متر مربوط به باقر صادق متوفی در1130 منصوب بر جزر دست چپ مدخل و به خط نستعلیق این اشعاربرآن نوشته شده است.

« چون باد ...تند وزیدی [ و] گذشتی                  یك غنچه از ایـن باغ نچیدی وگــذشتی

    در مـــنزل دنیا عرقی خشك نكردی                  چون بـــاد سراسیــم رسیدی و گــذشتی

در بزم ز كمتر فرصتی ســاقی دوران                   یك ساغر مهلت نــــكشیدی وگــذشتی

ای نور بصر بیش نـــــظر جا نگرفتی                   چون خون دل از دیده چكیدی وگذشتی

چون جلوه در این بـــاغ نیفتادقبولت                  یــك بـار سـراســـر نچمیدی وگــذشتی

از زال فلك عشوه نبودی چوپسندت                  آن عشوة نـــازش نـــخریدی وگــذشتی

فریاد كه در محل خونباره گــــردون                  جز صورت مخالف نـشنیدی وگــذشتی

چون طایر بسمل از ستــم چــــــــرخ                 درخــون دل خویــش طپیدی وگـذشتی

سربازی از ایام تو را كرد ســـــكندر                   چون گوی به بـازارچه دویدی وگذشتی

ساقی عوض باده چو زهر اجــلت داد                   ناچـار از آن زهــر كــشیدی وگــذشتی

ای باقرصادق به تو صد حیف كه آخر                 در راه وفا جــــــان بـسپردی وگــذشتی

یا شاه شهیـــدان چو شفیع شهــــدایی                 بر درگــه تو آمده بــــاقر به گــــدایی»