کتاب «نخستین زنان صوفی» ترجمه و تحقیق مریم حسینی است بر اساس اثری از عبدالرحمن سلمی. این کتاب با زندگینامه رابعه عدویه آغاز شده و به شخصیتهایی چون لبابه متعبده، فاطمه نیشابوری و دیگر زنان صوفی میپردازد.
ابو عبدالرحمن محمد سلمی، یکی از بزرگترین صوفیان و دانشمندان علم تصوف در قرن چهارم و پنجم هجری قمری، کتابی بینظیر به نام «ذکر النسوة المتعبدات الصوفیات» تألیف کرد. این اثر اولین کتابی است که به معرفی زنان پارسا و عارف مسلمان از نقاط مختلف سرزمینهای اسلامی، بهویژه ایران، اختصاص دارد. سلمی در این کتاب سخنان، رفتارها، و حالات استثنایی بیش از ۸۰ تن از این زنان را که در تاریخ اسلام و ایران جایگاه ویژهای دارند، گردآوری کرده است.
سلمی که خود از برجستهترین صوفیان عصر خود بود، آثار متعددی در زمینه علم تصوف نگاشته که از جمله بهترین منابع در این حوزه به شمار میروند. با توجه به اینکه تاریخنگاران مسلمان کمتر به جایگاه و نقش زنان پرداختهاند، این کتاب اثری منحصر به فرد محسوب میشود. نویسندگان بزرگی چون ابن جوزی در «صفة الصفوه»، جامی در «نفحات الانس»، و مناوی در «کواکب الدریه» به این اثر اشاره کرده و از آن بهره بردهاند. اما متأسفانه کتاب «ذکر النسوة المتعبدات الصوفیات» برای قرنها مفقود بود و هیچ نسخهای از آن در دسترس نبود.
در سال ۱۹۹۱ میلادی، دکتر محمد طناحی نسخهای از این کتاب را در مجموعه نسخههای خطی کتابخانه ریاض عربستان سعودی کشف کرد. این کشف یکی از مهمترین وقایع در حوزه مطالعات تصوف بود. دکتر طناحی این اثر را در سال ۱۹۹۳ تصحیح و با حواشی مختصری منتشر کرد. پس از آن، در سال ۱۹۹۹ خانم ارکیا کرنل، استاد دانشگاه دوک آمریکا، این کتاب را بار دیگر تصحیح کرد و سپس به زبان انگلیسی ترجمه نمود. تلاشهای این پژوهشگران باعث شد تا این اثر ارزشمند بار دیگر به جامعه علمی معرفی شود و جایگاه زنان در تاریخ تصوف اسلامی روشنتر گردد.
کتاب به کرامات و داستانهای زنان صوفی توجه دارد و نگاهی مثبت به جایگاه زنان در تصوف ارائه میکند، از جمله اینکه زنان نیز مانند مردان در خدمت سلسلههای صوفی بودهاند. نویسنده در مقدمه و متن کتاب تأکید میکند این زنان در دوران خود همچون مردان دارای تحصیلاتی عالی در علوم قرآنی و مطالعات اسلامی بودند و برخی در دانشمندی در مردان پیشی گرفتهاند. برخی مجالس درس و وعظ داشتند و مردان و زنان بسیاری در مجلس ایشان حاضر می شدند، و برخی در زمردی فتیان روزگار خود بودند و بخششها و کرامتهایشان زبانزد خاص و عام بود.
اصل کتاب ترجمه است و هرچند پژوهش جدیدی تلقی نمیشود، اما با تحقیق و ترجمه مریم حسینی تهیه شده است. او دانشآموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، استاد تمام زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه الزهرا و از پژوهشگران و مصحّحان برجسته حوزه عرفان و تصوف است و عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ و اکنون مدیر گروه پژوهشهای زبانی و ادبی این فرهنگستان است.
این کتاب با تمرکز بر موضوعات عرفانی مانند عشق الهی، زهد، تقوا و ترک دنیا، زندگینامه زنانی از ملل مختلف اسلامی، بهویژه ایران را گردآوری کرده است. این اثر با شرح زندگی رابعه عدویه آغاز میشود و در ادامه به شخصیتهایی مانند لبابه متعبده، فاطمه نیشابوری و شعوانه پرداخته و در نهایت با زندگینامه عایشه دختر احمد طویل مروزی خاتمه مییابد. در پایان کتاب نیز یادداشتها و فهرست آیات قرآن کریم، احادیث، نام زنان عارف، اعلام متن ذکر النسوه المتعبدات الصوفیات، اماکن و منابع آورده شده است.
کتاب نخست در سال ۱۳۸۵ منتشر شد، و ویراست دوم آن در سال ۱۳۹۸ در ۴۸۴ صفحه توسط نشر علم منتشر شد که همراه با متن کامل «ذکرالنسوه المتعبدات الصوفیات» است.
- نویسنده : یزدفردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
چهارشنبه 03,دسامبر,2025