محسن اختياري

بحران آب در دنيا معضلي اساسي است كه روز به روز ابعاد گسترده تري از آن نمود پيدا مي كند تا آنجاييكه حتي بسياري بر اين باورند كه جنگهاي آينده در جهان نه بر مسائلي همچون منافع سياسي و يا منابع ثروت نظير نفت و انرژي كه بيشتر بر سر آب خواهد بود ؛ شايد از اين گفته تعجب كنيم وليكن قطعا اگر شرايط موجود در دنيا و روند پيش رو را با دقت و كنكاش بيشتري مورد توجه قرار دهيم واقعيت يافتن اين نظريه چندان دور از ذهن نخواهد بود .

اما در اين ميان شرايط نقاطي از دنيا همچون كشور ما كه با كويرها و بيابانهاي پهناور از نظر جغرافيايي عمدتا در نقاط خشك وكم بارش قرار دارد وضعيت حادتري بخود مي گيرد و بحران جدي تر خواهد بود . البته ما در اين مطلب مختصر قصد پرداختن به موضوع وسيع بحران كم آبي و عوارض ناشي از آنرا نداريم چرا كه خود مبحث بسيار گسترده ايست كه مباحث مفصلي را طلب مي كند بطوريكه بسيار مي توان در مورد آن نوشت و بعضا جداگانه به آن خواهيم پرداخت ، اما آنچه در اين مختصر قصد يادآوري و بيان آنرا داريم موضوع مصرف بي رويه و نامناسب آب در كشاورزيهاي سنتي و لزوم جايگزيني آن با روشهاي نوين و كم مصرف است كه با توجه به درصد بالاي حجم مصرف آبهاي قابل مصرف يك موضوع بسيار اساسي و ريشه ايست كه حتي مي تواند سرنوشت ساز باشد .

چيزي كه همگي ما حداقل تا همين چند سال اخير ديده و بعضا تجربه كرده ايم موضوع استفاده بي رويه از آب بصور غرقابي در فعاليتهاي كشاورزي سنتي بوده است ؛ اگر چه در دهه ها و بخصوص ساليان اخير با ورود علوم مختلف و بخصوص انواع دستاوردهاي تكنولوژي و صنعت به تمامي عرصه هاي زندگي بشري از جمله كشاورزي روشهاي سنتي پيشين همچون كشت و آبياري غرقابي در بسياري كشورهاي دنيا بويژه كشورهاي توسعه يافته كه حتي بعضا از منابع آب كافي هم برخوردار هستند بكلي منسوخ گرديده و يا در حال جايگزين شدن است ، اما متاسفانه در برخي نقاط ديگر دنيا بويژه كشور ما عليرغم بحران شديد كم آبي هنوز هم در حد وسيعي از همان روشهاي سنتي وغيرقابل توجيه استفاده مي شود .

قطعا با افزايش روز به روز جمعيت بشري در كره زمين اين جمعيت به عنوان اولين نياز بشري نياز به غذا دارد و مسلما به هر طريق ممكن مي بايست اين غذا تامين شود ، اما همانگونه كه اشاره شد منابع موجود در زمين و بويژه آب قابل مصرف بسيار محدود و بعضا رو به پايان است ؛ واگر چه اين روزها بعضا حتي صحبتهايي مبني بر استخراج و استحصال برخي مواد معدني از ديگر كرات  و سياركها شنيده مي شود ! وليكن آب مخصوصا آب قابل مصرف از موادي است كه از هيچ جاي ديكر كهكشان مخصوصا منظومه شمسي قابل تامين نيست ؛! پس براي فرار از اين بن بست و رفع تناقض موجود و براي حل اين مشكل اساسي چه بايد كرد ؟؟

همانگونه كه ذكر شد در كشور پهناور ما كه با محدوديت شديد منابع آبي  مواجهيم بحران موجود روز به روز شكل حادتر و جدي تري بخود مي گيرد ، اگر چه در يكي دو سال اخير و با عنايت خداوندي و بارشهاي نسبتا مناسب در برخي فصول سال مشكل بطور موقتي حل شد وليكن اگر حجم بارشها در سالهاي آينده كم شود قطعا بحران موجود روي ديگري از خود نشان خواهد داد.

خشك شدن درياچه ها و تالابها ، خشك شدن بيشتر چشمه ها و قنوات و حتي برخي رودخانه ها كه همگي روزگاري و بعضا تا همين سالهاي اخير سرمنشاء زندگي و حيات بوده اند بهمراه افت شديد سطح آبهاي زيرزميني همگي از واقعيتهاي تلخ و نشانه هاي بارز و زنگ هشداري جدي بر بحران پيش رو هستند .

متاسفانه در سالهاي  اخير در بسياري نقاط كشور براي جبران كمبودها بصور كاملا بي رويه و غير حساب شده و فقط براي رفع و رجوع كردن موقتي مشكل چاههاي عميق بسياري حفر گرديده كه با كاهش شديد و مداوم سطح آبهاي زير زميني روز به روز شاهد افزايش عمق چاهها بوده ايم كه اين مشكل اساسي غير از كاهش سطح و اتمام حجم آبهاي زيرزميني عوارض بسيار ديگري را هم بر ما تحميل مي كند از جمله آن عوارضي همچون نشستهاي زمين كه در بسياري نقاط كشور همچون برخي مناطق استان يزد و يا حوادث و بلاياي طبيعي همچون زلزله كه بعضا حتي ممكن است به غضب و عذاب الهي تعبير كنيم در حاليكه در واقعيت امر نتيجه بي فكريهاي خودمان است و اگر خوب دقت كنيم افزايش معنا دار اينگونه حوادث در برخي نقاط كشور همچون استان كرمان كه براي افزايش توليد محصولاتي نظير پسته و صرفا براي دستيابي به سود اقتصادي بيشتر ميزان اين چاهها بسيار بيشتر از حد مجاز استاندارد فراتر رفته ، كاملا با اين موضوع در ارتباط خواهد بود .

اما همانگونه كه گفته شد مقصود ما پرداختن به بحران كم آبي نيست چرا كه خود بحثهاي مفصلي را مي طلبد وليكن هدف از بيان اين مقدمه لزوم پرهيز از كشاورزي به روشهاي سنتي مانند آبياري غرقابي و روي آوردن به روشهاي نوين كشاورزي با روشهاي آبياري مدرن بويژه كشاورزي گلخانه ايست بويژه در مناطق كم آب و كم باراني همچون شهرستان طبس .

آمايش سرزمين و توجه به منابع و استعدادها و شرايط موجود در هر منطقه از مباحث اساسي است كه براي برنامه ريزيها و پيشبرد اهداف كلان در هر منطقه اي بايد مورد توجه اساسي قرار گيرد و در بحث مورد نظر ما نيز بايد  اين نكته را مورد نظر قرار دهيم كه براي هر منطقه از كشور و از جمله شهرستان طبس كداميك از روشهاي كشاورزي و بويژه آبياري متناسب با منابع و شرايط موجود است .

كشاورزي و كشت گلخانه اي يكي از روشهاي نوين كشاورزيست كه علاوه بر افزايش قابل ملاحظه توليد در هكتار از مزاياي بسيار ديگري بويژه كاهش بسيار زياد ميزان مصرف آب برخوردار است و بنابراين با توجه به بحران جدي كم آبي كه روز به روز در حال گسترش است و كم كم به سمت بي آبي پيش مي رود ، شايد بتوانيم بگوييم كه اگر واقع بينانه تر نگاه كنيم چاره اي جز گام برداشتن در آن مسير نداريم و بنابراين هر چه زودتر به فكر چاره باشيم خدمت زيادي به خود و جامعه و بخصوص فرزندان خود كرده ايم زيرا اگر امروز به آن نپردازيم فردا مجبور به آن خواهيم بود تا جاييكه حتي شايد فردا هم دير شده باشد و قابل جبران هم نباشد چرا كه جبران سطح آبهاي زيرميني صدها و شايد هزاران سال زمان نياز خواهد داشت .

شايد جالب و حتي عجيب  باشد اينكه در استاني مانند استان يزد كه از مناطق كم باران كشور است و با متوسط بارندگي ساليانه بسيار پايين همه آنرا به عنوان استاني كم باران و خشك مي شناسند در توليد برخي محصولات ركورد دار است تا جاييكه حتي بنابر تجربه و مواجهه مستقيم نگارنده حجم وسيعي از محصولات كشاورزي توليد گلخانه ها به خارج از كشور صادر مي شود ، و جالب اينكه بسياري از يزديهايي كه اجدادشان همگي كشاورز بوده اند و تا همين سالهاي اخير به دليل كمبود منابع و بويژه كمبود آب براي كشاورزي به ساير نقاط كشور مي رفتند اكنون با رواج و توسعه كشاورزي گلخانه اي به يزد برگشته اند و ديگر راهي ساير استانها نمي شوند و بنابراين پيشگيري از مهاجرت و حتي مهاجرت معكوس از ديگر مزايايي است كه مي توانيم انتظار داشته باشيم .

اما يك موضوع اساسي و مهم كه بويژه مسئولين بايد مورد نظر قرار دهند اينستكه معمولا تغيير سنتها و عادتهاي مردم كاري بسيار دشوار است چرا كه مردماني كه نسل اندرنسل  به كاري خو گرفته اند و پشت اندر پشت آنرا تجربه كرده و ياد گرفته اند بعضا حتي از تصور رفتن به سمت روشي متفاوت و جديد هم ترس دارند بويژه آنكه در مناطق روستايي و محروم منابع و دارايي افراد هم بسيار محدود است و نمي توانند با آزمون و خطا چيزي را مكرر تجربه كنند تا ياد بگيرند چرا كه حتي اگر يكبار هم در كارشان با شكست مواجه شوند در واقع ورشكست مي شوند و ممكن است تمام دارايي و زندگيشان را از دست بدهند ، بنابراين مسئله بسيار مهمي كه در اين موضوع اساسي نمود پيدا مي كند عزم وهمت جدي مسئولين در حمايت از كشاورزان بويژه در امر آموزش اوليه كشاورزان تا زماني كه روي پاي خود بايستند خواهد بود .

قطعا كشاورزان به عنوان يكي از زحمتكش ترين اقشار جامعه وتامين كننده اصلي غذاي جامعه يعني مهمترين نياز اوليه بشري ، خود نيازهاي بسياري دارند و مسئولين و دولتمردان از جنبه هاي گوناگون همچون ارائه تسهيلات لازم مي بايست آنانرا مورد حمايت قرار دهند كه البته خود دست اندركاران امر بيشتر برنيازهاي آنان واقفند و ما قصد پرداختن به آنرا نداريم ، اما نكته اساسي كه مورد توجه ماست و بايد مورد نظر قرار بگيرد موضوع آموزش اوليه كشاورزان و حمايت جدي مسئولين براي رواج و گسترش روشهاي جديد و مقرون به صرفه بخصوص كشتهاي گلخانه ايست ؛ البته يافتن راهكارهاي مناسب براي اين امر نيز موضوع ديگريست كه با توجه به شرايط و ظرفيتهاي موجود خود مسئولين و كارشناسان مربوطه مي بايست آنرا بررسي و ارزيابي نمايند ، اما به عنوان مثال خود نهادهاي مربوطه مي توانند گلخانه هاي معدودي ايجاد نمايند تا ضمن بهره برداري از عايدات آن به آموزش ديگران هم بپردازند ، و يا حتي مي توانند با شراكت با كشاورزان احتمال ضرر آنانرا كاهش دهند ، و يا اينكه در صورت ضرر و زيان در دفعات و تجربه هاي اوليه ضرر و زيان آنانرا از طريق منابع و حمايتهاي دولتي جبران كنند ، و يا در تامين نيروي كار و بخصوص كارگران ماهر و با تجربه از ديگر نقاط مانند استانهاي همجوار با همكاري دستگاهها ونهادها مربوطه همكاري نمايند ؛ ولي بهر حال چيزي كه مهم است اينستكه موضوع آموزش لوليه تا رايج شدن اين روشها بايد جدي گرفته شود و مسئولين مربوطه بويژه در  شهرستان  با احساس مسئوليت و عزم وتصمصم جدي و نه صرفا از روي رفع مسئوليت و باري به هر جهت  به عنوان هدفي كه چاره اي جز انجام آن نيست به آن نگاه كنند .

همانگونه كه اشاره شد ترديدي نيست كه اينگونه مباحث اساسي و ريشه اي داراي ابعاد بسيار وسيع و گسترده ايست كه هركدام در جاي خود بحثهاي مفصلي را طلب مي كند و ليكن درخصوص كليت موضوع مورد اشاره شكي نيست كه بحران آب به عنوان يك بحران جدي و اساسي پيش روي همه ماست و در اين ميان هر گونه اقدامي در راستاي كاهش مصرف بي رويه آبهاي قابل مصرف علاوه بر آنكه از نظر شرعي جلو يكي از بزرگترين گناهان يعني اسراف آب به عنوان بزرگترين نعمت الهي را خواهد گرفت ، گامي بسيار بزرگ در راستاي پيشگيري از بسيار مشكلات آينده خواهد بود و بنابراين روي آوردن به سمت روشهاي جديد كشاورزي بويژه كشتهاي گلخانه اي كه ضمن مزاياي بسيار همچون افزايش قابل ملاحظه ميزان برداشت محصولات بعضا گفته مي شود حتي تا نود درصد صرفه جويي در مصرف آب را بدنبال دارد ، از واقعيتهايي است كه هيچ چاره اي جز رفتن به آن مسير را نداريم و بنابراين در مناطق كم آبي همچون شهرستان طبس كه بعضا بحران موجود بيشتر رخ نمايي مي كند جايگزيني و رواج  اين روشها امريست كه توجه و حمايت همگي و بويژه در گامهاي اوليه  توجه وحمايت  بيشتر مسئولين را طلب مي كند .

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا