سرمایه­ گذاری خطرپذیر (Venture Capital) عبارت است از تأمین سرمایه لازم برای شرکت‌ها و کسب‌وکارهای نوپا، فناور و کارآفرین که مستعد جهش و ارزش افزوده و البته ریسک بالایی هستند. شرکت­ های سرمایه­ گذاری خطرپذیر به ندرت در نوآوری­ های پایه یا مرحله راه­ اندازی استارتاپ­ ها سرمایه­ گذاری می ­کنند چون ریسک بسیار بالایی به همراه خواهد داشت. در این شرایط، معمولا تأمین مالی به روش­های زیر انجام می­ شود:

-خود راه ­اندازی (Bootstrapping) یعنی منابع مالی از طریق بنیان گذار، خانواده و یا دوستان تأمین می­ شود.

-گرنت­ های دولتی و منابع مالی بلاعوض که از طریق مراکز نوآوری، شتابدهنده­ ها و مراکز رشد فناوری کمک می­ کند شرکت­ های نوپا دره مرگ را پل بزنند.

-فرشتگان کسب و کار (Business Angles) که متأسفانه جای خالی آنها در زیست­ بوم ایران به شدت احساس می­ شود. خیلی از متخصصین یکی از دلایل شکل­ گیری زیست­ بوم قدرتمند دره سیلیکون را تعدد فرشتگان کسب و کار در این زیست­بوم می­ دانند.

در واقع، منابع سرمایه خطرپذیر عمدتا در کسب و کارهایی تزریق می ­شود که وارد مرحله تجاری­ سازی شده­ اند زیرا توانایی­ های تیم مدیریت شرکت، بازار محصول و اندازه بازار، و سودآوری کسب و کار آشکارتر شده و تزریق سرمایه به تأمین زیرساخت­ های رشد کسب و کار کمک خواهد کرد.

سرمایه­ گذاران خطرپذیر فرصت­ های سرمایه­ گذاری خود را از دو منبع اصلی شناسایی می ­کنند:

1- پیشنهادهای غیرمنتظره زیادی برای سرمایه­ گذاری از طریق ابزارهای ارتباطی مانند اینترنت، شبکه­ های اجتماعی، تالارهای گفتگو و ... به آنها می ­شود که البته به اکثر این پیشنهادها توجهی نمی­ کنند.

2- به واسطه شبکه شخصی و ارتباطات با نهادهایی مانند بانک­ ها، وکلا، کارآفرینان، و ...، به فرصت­ های سرمایه­ گذاری نسبتا مطمئن از طریق واسطه ­های مورد اعتماد دسترسی پیدا می­ کنند و معمولا بر آنها متمرکز می ­شوند. کیفیت این نوع سرمایه­ گذاری­ ها بسیار بالاست چون توسط واسطه­ ها فیلتر می­ شود. در واقع، توصیه به سرمایه­ گذاری از این طریق، نشانه مثبتی برای یک سرمایه­ گذاری باکیفیت تلقی می ­شود.

فرآیند سرمایه­ گذاری خطرپذیر معمولا دو مرحله ­ای است: پالایش اولیه (Initial Screening) و سپس ارزیابی موشکافانه (Due Diligence) برای طرح­ه ای پالایش­ شده. در پالایش اولیه که کاملا سریع و بر مبنای قضاوت انجام می­ شود، طرح­ هایی که با هدف و علائق سرمایه­ گذار هماهنگ بوده و حداقل سودمندی آنها مشخص است، انتخاب می­ شوند. در این مرحله، معمولا در حد ارائه کوتاه (Pitch Deck) کفایت می­کند و امتیاز ایده (Concept)، تیم مدیریت، بازگشت سرمایه و تعهد کارآفرین نقش مهمی در تصمیم­گیری دارند. در مرحله دوم، طرح­های منتخب با جزئیات و به دقت و موشکافانه بررسی می­ شوند که معمولا حداکثر 30 درصد طرح­ های پالایش ­شده موفق می­ شوند با کسب معیارهای موردنظر سرمایه­ گذاران خطرپذیر، جذب سرمایه داشته باشند.

در صورت تصمیم برای سرمایه­ گذاری، مرحله بعدی مذاکره سرمایه­ گذار و کارآفرین است که منجر به قراردادی با جزئیات زیر می­ شود:

1)واگذاری حق کنترل به سرمایه­ گذار روی تصمیمات کلیدی

2)سهامداری سرمایه­ گذار در شرکت و تصاحب یک یا چند کرسی هیأت مدیره

3)جبران خدمات تیم مدیریت شرکت (معمولا ترکیب حقوق و سهام) برای فعالیت و هماهنگی هر چه بیشتر با سرمایه­ گذار

4)استفاده از ابزارهای سرمایه­ گذاری (Financial Instrument) برای جلوگیری از زیان و نیز امکان سرمایه­ گذاری در دورهای (Round) بعدی در صورت موفقیت شرکت

5)تأمین مرحله­ ای سرمایه در صورت دستیابی به اهداف مشخص در طول زمان. به این روش، سرمایه­ گذار هم می­ تواند در صورت کاهش احتمال موفقت کسب و کار، از شرکت خارج شود و هم می­ تواند سرمایه خود را افزایش دهد اگر به این نتیجه برسد که آینده شرکت مثبت است.

سرمایه­ گذاران خطرپذیر برای کاهش ریسک سرمایه­ گذاری، روی سبدی از طرح ­ها (Portfolio) سرمایه ­گذاری کرده و زمان زیادی صرف پایش و پشتیبانی از شرکت­ ها در سبد سرمایه­ گذاری خود می­ کنند. میزان ورود سرمایه­ گذار به شرکت ­های سرمایه­ گذاری شده در عمل متفاوت است و بستگی به میزان تعهد و اصول اخلاقی سرمایه­ گذار، میزان سرمایه­ گذاری، جزئیات قرارداد، برآورد عوامل احتمالی و عملکرد شرکت دارد. آنها از متخصصین فنی و کسب و کار، و انواع شبکه تأمین­ کنندگان و بازار استفاده می­ کنند تا انواع مداخلات به شکل­ های زیر در شرکت­ های سرمایه­ گذاری شده داشته باشند:

1)استخدام افراد کلیدی در شرکت

2)معرفی تأمین­ کنندگان و مشتریان

3)تدوین و اجرای تاکتیک­ ها و استراتژی مناسب

4)افزایش سرمایه

5)پشتبانی عاطفی از کارآفرین

خیلی وقت­ ها، سرمایه ­گذاران خطرپذیر دیگری در راندهای بعدی تأمین مالی به شرکت اضافه می­ شوند. البته معمولا یکی از سرمایه­ گذاران (بیشتر سرمایه­ گذار اولیه) دارای بیشترین سهم بوده و رهبر محسوب می­ شود و پایش و پشتیبانی اصلی را انجام می ­دهد.

مرحله نهایی فرآیند سرمایه ­گذاری، اطمینان از خروج سودمند سرمایه است. البته سرمایه­ گذاران خطرپذیر انتظار ندارند تمام طرح­ ها موفق باشند. یک قانون سرانگشتی این است که 20% از طرح­ ها کاملا ناموفق هستند و تنها 2 طرح از هر 10 طرح با موفقیت همراه خواهند بود.

بر اساس آخرین آمار انجمن سرمایه ­گذاری خطرپذیر، در حال حاضر بیش از 80 نهاد مالی و سرمایه­ گذاری در زیست­ بوم نوآوری و توسعه فناوری کشور شامل صندوق­ های پژوهش و فناوری، شرکت­ های سرمایه­ گذاری خطرپذیر، صندوق های جسورانه بورسی، و فرشتگان کسب و کار فعالیت می­ کنند. در سال 1399، نزدیک به 300 مورد یعنی بیش از 750 میلیارد تومان سرمایه­ گذاری به صورت خطرپذیر در کشور انجام شده است که گرچه نسبت به سال 1398 دو برابر شده اما همچنان مقدار بسیار ناچیزی است. ضمن اینکه نزدیک به 75% آن توسط شرکت­ های سرمایه­ گذاری خطرپذیر انجام شده و سهم صندوق­ های پژوهش و فناوری استان ها حدود 20% است.

با توجه به شرایط موجود استان یزد، می­ توان پیشنهاد زیر را جهت تأمین مالی خطرپذیر زیست ­بوم نوآوری و توسعه فناوری در دستور کار قرار داد:

تأسیس یک صندوق سرمایه­ گذاری خطرپذیر با سرمایه اولیه 200 میلیارد تومان تعدادی از صنایع استان به ویژه صنایع دانش­ بنیان و دارای واحد تحقیق و توسعه، دولت، و صندوق پژوهش و فناوری استان، همراه با پوشش ریسک سرمایه­ گذاری توسط صندوق نوآوری و شکوفایی، صرفا به منظور سرمایه­ گذاری خطرپذیر در طرح ­های دانش ­بنیان.

پارک علم و فناوری و صندوق پژوهش و فناوری یزد در سال­ های گذشته تجربه تعدادی سرمایه­ گذاری خطرپذیر موفق را داشته­ اند و به دانش فنی سرمایه­ گذاری خطرپذیر دست یافته­ اند. دولت منابعی به عنوان سوخت اولیه راه­ اندازی و نیز پوشش ریسک آن را به عهده می­ گیرد. صنایع نیز علاوه بر تأمین مالی کوچکی در راستای مسؤولیت اجتماعی، پشتیبانی فنی، و دسترسی به تجهیزات و زیرساخت­ ها و شبکه بازار خود را برای طرح ­های سرمایه­ گذاری شده فراهم خواهند کرد. شرکت ­های سال پایانی مراکز رشد فناوری، استارتاپ ­های موفق خروجی شتابدهنده­ ها، و مراکز نوآوری و توسعه فناوری، و طرح­ های امیدبخش در واحدهای تحقیق و توسعه صنایع که می ­توانند به شرکت­ های زایشی تبدیل شوند، می ­توانند سه گروه اصلی هدف این صندوق سرمایه ­گذاری خطرپذیر باشند.

  • نویسنده : دکتر محمد مهدی لطفی رئیس پارک علم و فناوری یزد
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا